آنژیوگرافی مغزی:روش کم تهاجمی برای رفع انسدادهای عروق خونی سر

آنژیوگرافی عروق مغزی نوعی عمل تشخیصی با حداقل تهاجم است که تصاویری دقیق با جزئیات بالا را از عروق مغزی به دست می‌دهد. مشاهده شدن سیاهرگ‌ها و سرخرگ‌های بسیار کوچک و امکان بررسی در لحظه‌ی جریان خون در مغز از مزایای آنژیوگرافی مغز نسبت به روش‌های غیرتهاجمی مانند ام آر آنژیوگرافی (آنژیوگرافی تشدید مغناطیسی) یا سی تی آنژیوگرافی محسوب می‌شود. پزشک توصیه‌های مربوط به آمادگی قبل از عمل، مانند تغییر مصرف داروها را اعلام می‌کند. بیماران موظف‌ هستند احتمال بارداری را به پزشک اطلاع دهند و پزشک را از کلیه‌ی بیماری‌های فعلی، داروهای مصرفی، حساسیت‌های دارویی به ویژه به مواد حاجب یددار مطلع سازند. بیماران باید در وقت‌های مقرر به کلینیک مراجعه کنند و هرگونه مشکل را با پزشک یا پرستار در میان بگذارند. به بیماران توصیه می‌شود، نتایج آزمایش‌ها و فهرستی از داروهای مصرفی خود را در مراجعه به کلینیک به همراه داشته باشند.

کاربردهای متداول آنژیوگرافی مغزی

پزشکان آنژیو مغزی را برای تشخیص یا تایید ناهنجاری‌های عروق مغزی، از قبیل موارد زیر انجام می‌دهند:

• آنوریسم: تشکیل شدن کیسه یا برآمدگی در شریان مغزی به دلیل ضعیف شدن دیواره‌های شریان.
• تصلب شرایین : تنگ شدن شریان‌ها
• بدشکلی شریانی ـ وریدی: رگ‌های متسع شده به هم گیر می‌کند و در نتیجه جریان خون در مغز مختل می‌شود.
• واسکولیت: التهاب رگ‌ها که معمولاً منجر به تنگ شدن آنها می‌شود.
• تومور مغزی
• لخته خون
• پارگی دیواره سرخرگ که به دیسکسیون عروقی موسوم است.
• سکته مغزی

آنژیوگرافی عروق مغز با اهداف زیر انجام می‌شود:

• بررسی شریان‌های سر و گردن قبل از جراحی
• ارائه اطلاعات بیشتر درباره ناهنجاری‌های مشاهده شده در MRI یا سی تی اسکن سر مانند نقص در خونرسانی به دلیل وجود تومور
• آماده شدن برای درمان‌های دیگری مانند عمل جراحی تومور
• آمادگی برای درمان‌های کم‌تهاجمی ناهنجاری‌های عروقی

همچنین عمل آنژیوگرافی مغز به تشخیص علل علائم زیر کمک می‌کند:

• سردردهای شدید
• اختلالات گفتاری و نامفهوم حرف زدن
• سرگیجه
• دوبینی یا تاری دید
• ضعف یا بی‌حسی
• فقدان هماهنگی یا تعادل

مزایای آنژیوگرافی مغز

مزیت های آنژیوگرافی مغز و عروق مغزی عبارتند از:

• آنژیوگرافی مغزی گاهی ضرورت جراحی را از بین می‌برد. اگر همچنان جراحی لازم باشد، می‌توان آن را با دقت بیشتر انجام داد.
• آنژیوگرافی مغز تصویری بسیار دقیق، واضح و دقیق را از عروق مغزی به دست می‌دهد که به ویژه در زمان بررسی ضرورت عمل جراحی یا درمان‌های دیگر مفید است.
• نتایج آنژیو مغزی دقیق‌تر از نتایج سونوگرافی داپلر کاروتید یا دیگر روش‌های تصویربرداری غیرتهاجمی از عروق مغزی است.
• با استفاده از کاتتر می‌توان فرایند تشخیص و درمان را در یک جلسه انجام داد.
• آنژیوگرافی عروق مغزی، پس از بررسی رادیوگرافی بدون تشعشع روی بدن بیمار انجام می‌شود.
• رادیوگرافی مورد استفاده در دامنه‌ی تشخیصی آنژیوگرافی معمولاً عوارض جانبی به دنبال ندارد.

آمادگی قبل از آنژیوگرافی

کلیه‌ی داروهای مصرفی فعلی خود، شامل مکمل‌های گیاهی، و انواع حساسیت، به ویژه به داروهای بی‌حسی موضعی، بیهوشی عمومی یا ماده حاجب یددار را  به پزشک معالج خود اطلاع دهید. پزشکان معمولاً توصیه می‌کنند که مصرف آسپرین، داروهای غیراستروئیدی ضدالتهابی (NSAIDs) یا رقیق کننده‌های خون از مدت معینی قبل از عمل آنژیوگرافی قطع شود. حتماً پزشک را از بیماری‌ها یا عارضه‌هایی که به تازگی به آنها مبتلا شده‌اید، آگاه کنید.

چنانچه قرار باشد که داروی آرام‌بخش حین عمل دریافت کنید و عمل تحت بیهوشی انجام شود، باید از هشت ساعت قبل از عمل ناشتا باشید و از یکی از دوستان و نزدیکان بخواهید که شما را همراهی کند و بعد از عمل به خانه برساند. پزشک دستورات دقیق درباره آمادگی قبل از آنژیوگرافی، مانند تغییر دادن دستور مصرف داروها را اعلام می‌کند. معمولاً از بیماران خواسته می‌شود که از نیمه شب دیگر هیچ چیزی نخورند. اگر لازم باشد که صبح روز عمل دارویی مصرف کنید، پزشک داروها را اعلام می‌کند.

بانوان باید احتمال باردار بودن خود را به پزشک معالج و متخصص رادیولوژی اطلاع دهند. چون تشعشع برای جنین خطرناک است، بسیاری از روش‌های تصویربرداری در دوران بارداری انجام نمی‌شود. اگر رادیوگرافی ضروری باشد، اقدامات احتیاطی لازم انجام می‌شود تا جنین کمترین تشعشع را دریافت کند. مادرانی که به نوزادشان شیر می‌دهند، باید از متخصص رادیولوژی درباره شیوه انجام آنژیو مغز در دوران شیردهی سوال کنند؛ معمولاً به مادر توصیه می‌شود که قبل از عمل مقداری شیر از سینه خود بگیرند تا در زمان دفع ماده حاجب از بدن، یعنی تقریباً به مدت 24 ساعت از آن شیر استفاده کنند.

در آنژیوگرافی مغزی از چه وسایلی استفاده می‌شود؟

در عمل آنژیوگرافی عروق مغزی از رادیوگرافی استفاده می‌شود. کاتتر لوله پلاستیکی بلندی است که بسیار کوچکتر از مغزی مداد است و قطر آن تقریباً 3 میلیمتر است. متخصص رادیولوژی کاتتر را از راه سوراخ بسیار کوچکی وارد بدن می‌کند که با سوزن در شاهرگ کشاله ران ایجاد شده است. سپس متخصص کاتتر را با توجه به تصاویر رادیوگرافی و بدون آن که بیمار دردی حس کند، در بدن حرکت می‌دهد و به رگ‌های گردنی می‌رساند که وظیفه‌ی خون‌رسانی مغز را به عهده دارند.  از دیگر وسایلی که در عمل آنژیوگرافی مغز استفاده می‌شود، می‌توان به سرم، دستگاه سونوگرافی و تجهیزات نظارت بر فشار خون و ضربان قلب اشاره کرد.

روش تولید تصاویر در آنژیوگرافی مغزی

اشعه ایکس مورد استفاده در رادیوگرافی نوعی اشعه مانند امواج رادیویی یا نوری است. اشعه ایکس از اکثر اشیاء، از جمله بدن انسان عبور می‌کند. پس از آن که دستگاه رادیوگرافی بر روی بخش مورد نظر بدن قرار داده شد، اشعه از بدن عبور داده می‌شود و تصویر روی فیلم عکاسی یا  آشکارساز خاص ثبت می‌شود. بخش‌های مختلف بدن اشعه ایکس را در درجات متفاوت جذب می‌کند. استخوان متراکم بخش اعظم اشعه را جذب می‌کند، حال آن که بافت‌های نرمی مانند عضله، چربی و اندام‌ها بیشتر اشعه را از خود عبور می‌دهند. در نتیجه استخوان در تصاویر رادیوگرافی به رنگ سفید دیده می‌شود، اما بافت نرم سایه‌ای از رنگ خاکستری را ایجاد می‌کند و هوا به رنگ سیاه دیده می‌شود.

تصاویر رادیوگرافی تا همین چندی پیش روی فیلم‌های بزرگی مانند نگاتیو بزرگ عکاسی نگهداری می‌شد. اکثر تصاویر امروزه فایل‌هایی دیجیتالی هستند که به صورت الکترونیکی ذخیره می‌شوند. این تصاویر ذخیره شده به راحتی در دسترس هستند و می‌توان آنها را در موقع لزوم برای مدیریت و تشخیص بیماری با تصاویر رادیوگرافی جدید مقایسه کرد. فلوئوروسکوپی از پرتو اشعه ایکس پیوسته یا پالسی برای تولید مجموعه تصاویری متوالی استفاده می‌کند که روی صفحه فلوئوروسنت یا نمایشگری شبیه تلویزیون منعکس می‌شود. برای این که تصویر واضح‌تری به دست بیاید، ماده جاجب تزریق می‌شود، تا ناحیه مورد نظر تیره‌تر و واضح‌تر در عکس دیده شود یا این که کنتراست تصویر به صورت الکترونیکی معکوس می‌شود؛ به این ترتیب پزشک می‌تواند مفصل‌ها یا اندام‌های داخلی را به صورت زنده و در حال حرکت ببیند. فیلم‌ یا تصاویر ثابت نیز گرفته می‌شود و در کامپیوتر ذخیره می‌شود.

آنژیوگرافی مغز چگونه انجام می شود؟

آنژیوگرافی عروق مغزی غالباً به صورت سرپایی انجام می‌شود؛ بااین حال برخی بیماران باید بعد از عمل آنژیو بستری شوند. درباره لزوم بستری شدن بعد از آنژیو مغزی با پزشک معالج خود مشورت کنید. آزمایش خون قبل از آنژیوگرافی مغز برای بررسی عملکرد کلیه‌ها و نرمال بودن لخته‌های خونی انجام می‌شود. چون آنژیوگرافی مغز و ریکاوری پس از آن چند ساعت طول می‌کشد، باید مثانه قبل از عمل تخلیه شود. پرستار یا متخصص سرم را به سیاهرگ دست یا بازویی وصل می‌کند تا بیمار داروی آرامبخش درون وریدی را از طریق سرم دریافت کند. معمولاً از آرام‌بخش متوسط استفاده می‌شود، البته می‌توان آنژیوگرافی مغزی را تحت بیهوشی عمومی نیز انجام داد.

آنژیوگرافی مغز کودکان زیر 15 سال معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. دستگاه‌های لازم برای نظارت بر فشار خون و ضربان قلب به بدن بیمار متصل می‌شود. بیمار روی تخت معاینه دراز می‌کشد و سرش با نوار، چسب یا نگهدارنده فومی ثابت نگه داشته می‌شود تا بیمار سرش را حین عمل تکان ندهد. ناحیه‌ی ورود کاتتر ضدعفونی می‌شود و با پارچه جراحی پوشانده می‌شود. پزشک ناحیه را به صورت موضعی بی‌حس می‌کند و برش بسیار کوچکی را روی پوست محل مورد نظر ایجاد می‌کند. سپس کاتتر، لوله پلاستیکی توخالی بلند، با توجه به تصاویر رادیوگرافی از سوراخ بسیار کوچکی که با سوزن ایجاد شده وارد رگ می‌شود و به سمت ناحیه مورد نظر حرکت داده می‌شود. سپس ماده حاجب در کاتتر تزریق می‌شود. بیمار با استفاده از دستگاه مخصوصی به نام انژکتور برقی متصل به کاتتر، ماده حاجب را با سرعت و حجم دقیق دریافت می‌کند. پس از آن که ماده حاجب به رگ‌های مورد نظر رسید، چند سری عکس گرفته می‌شود. در پایان کاتتر خارج می‌شود و فشار اعمال می‌شود تا خونریزی متوقف شود. زخم روی پوست نیز پانسمان می‌شود. آنژیو مغزی نیازی به بخیه ندارد. سرم نیز جدا می‌شود. عمل آنژیوگرافی عروق مغزی معمولاً یک تا سه ساعت زمان می‌برد؛ البته این زمان با توجه به آمادگی قبل از عمل، آماده کردن بیمار برای عمل و مراقبت‌های بعد از آن  طولانی‌تر  می‌شود.

تجربه‌ی حین آنژیوگرافی مغز و عوارض احتمالی بعد از آن

هنگام وارد کردن سوزن سرم در سیاهرگ و تزریق داروی بی‌حسی درد مختصری را حس خواهید کرد. بیشترین ناراحتی به محل برش مربوط می‌شود که قبل از عمل بی‌حس می‌شود تا دردی را حین عمل حس نکنید. زمانی که کاتتر وارد سیاهرگ یا سرخرگ می‌شود، فشاری حس می‌کنید. اگر داروی آرام‌بخش از طریق سرم دریافت کنید، در طول عمل آرام، خواب آلود و راحت خواهید بود و بسته به عمق اثر دارو ممکن است هوشیار نمانید. فقط فشار ملایمی را حس می‌کنید و ناراحتی جدی برایتان پیش نمی‌آید. عبور ماده حاجب از داخل بدن حرارت ملایمی را ایجاد می‌کند که به سرعت فروکش می‌کند.

از بیماران خواسته می‌شود که هنگام رادیوگرافی کاملاً بی‌حرکت بمانند. سخت‌ترین بخش آنژیوگرافی مغزی این است که باید چند ساعت بی‌حرکت روی تخت دراز بکشید. پس از آن که آنژیوگرافی کامل شد، متخصص رادیولوژی کاتتر را خارج می‌کند و فشاری را بلافاصله به زخم وارد می‌کند تا خونریزی متوقف شود. فشار با دست یا با گیره مخصوص وارد می‌شود؛ در هر حال بسته شدن سوراخ ریز ایجاد شده در شریان تقریباً ده دقیقه طول می‌کشد. چند ساعت در اتاق ریکاوری تحت نظر گرفته می‌شوید و بعد مرخص می‌شوید. اگر کاتتر وارد کشاله ران شده باشد، پزشک توصیه می‌کند که پا را مدت معینی صاف نگه دارید، این مدت به تکنیکی بستگی دارد که برای ترمیم سوراخ ایجاد شده برای ورود کاتتر به کار برده شده است. می‌توانید کیسه یخ روی موضع بگذارید تا ورم و درد کمتر شود.

پرهیز غذایی خاصی برای بعد از عمل آنژیوگرافی مغزی وجود ندارد و همچنین می‌توانید تمام فعالیت‌های روزانه معمول خود را بعد از گذشت 12 ساعت ادامه دهید. چنانچه بعد از آنژیوگرافی مغز با علائم زیر روبرو شدید، بلافاصله با پزشک تماس بگیرید:

• ضعف یا بی‌حسی عضلات صورت، بازو یا پا
• نامفهوم صحبت کردن
• مشکلات بینایی
• نشانه‌های عفونت در محل ورود کاتتر
• سرگیجه
• درد قفسه سینه
• به سختی نفس کشیدن
• راش و حساسیت پوستی
• دشواری در استفاده کردن از عضوی که کاتتر از آن نقطه وارد بدن شده است.

تفسیر نتیجه آنژیوگرافی

متخصص رادیولوژی پزشکی است که در زمینه انجام، نظارت و تشخیص معاینات رادیولوژی آموزش دیده است و تصاویر آنژیو مغزی را آنالیز می‌کند و گزارش امضاء شده‌ای را برای پزشک معرفی ارسال می‌کند که نتیجه را برای بیمار توضیح می‌دهد. معاینات و آزمایش‌های بعدی با توجه به نتیجه آنژیوگرافی انجام می‌شود، البته پزشک علت دقیق لزوم انجام این عمل‌ها را توضیح می‌دهد. چنانچه ناهنجاری‌ای وجود داشته باشد که نیاز به بررسی دقیق‌تر با استفاده از تصاویر بیشتر یا یک تکنیک تصویربرداری خاص داشته باشد، معاینه تکمیلی انجام می‌شود. همچنین اگر ناهنجاری تشخیص داده شده تغییر کرده باشد، معاینه تکمیلی برای نظارت مستمر بر عارضه ضرورت می‌یابد. معاینات تکمیلی گاهی اوقات بهترین روش برای ارزیابی اثر درمان یا تغییر کردن و ثابت ماندن عارضه تشخیص داده شده به مرور زمان است.

محدودیت‌های آنژیوگرافی مغز

آنژیوگرافی عروق مغزی برای بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی مناسب نیست. بیمارانی که سابقه حساسیت به مواد حاجب یددار دارند، در معرض خطر بروز واکنش ثانویه به عامل‌های حاجب مشابه قرار دارند.