در بدن انسان دو سیستم برای گردش خون وجود دارد:
گردش خون سیستمیک (ارسال اکسیژن به نقاط مختلف بدن)
گردش خون ریوی (دریافت اکسیژن از ریه‌ها)
فشار خون، فشار خون بالا و هایپرتنشن مربوط به فشار خون سیستمیک در بدن است. فشار خون سیستمیک، فشار شریان براکیال (شریانی که در دست قرار دارد) را زمانی که سمت چپ قلب، خون حاوی اکسیژن دریافتی از ریه‌ها را به بقیه قسمت‌های بدن پمپ می‌کند، اندازه گیری می‌کند. این فشار به‌وسیله دستگاه‌های فشارسنج سنتی اندازه‌گیری می‌شود.
هایپرتنشن یا فشار خون ریوی، فشار خون بالا در عروق ریوی است. سنجش این فشار خون در مجموع متفاوت از فشار خون سیستمیک است. این فشار نشان‌دهنده فشاری است که قلب برای پمپاژ خون از طریق عروق ریوی اعمال کند.
جریان خون سیستمیک و جریان خون ریوی: دو الگوی مستقل جریان خون
جریان خون اندازه‌گیری شده از روی دست هیچ ارتباط مستقیمی با جریان خون بین قلب و ریه‌ها ندارد. این‌ها دو سیستم گردشی خون جدا از هم هستند. فشار خون ریوی مربوط به فشار جریان خون در ریه‌ها است. سمت راست قلب، خون بدون اکسیژن که از بدن برمی‌گردد را گرفته و آن را از سمت راست قلب از طریق عروق ریوی به ریه‌ها می‌فرستد تا با اکسیژن غنی شود. سپس خون، ریه را ترک کرده و به سمت چپ قلب وارد می‌شود تا توسط قلب به قسمت‌های مختلف بدن پمپ شود.
مقدار عددی فشار خون ریوی یا هایپرتنشن ریوی
فشار خون ریوی به طور طبیعی پایین‌تر از فشار خون سیستمیک است. فشار خون ریوی طبیعی در حالت استراحت حدود 14 میلی‌متر جیوه است. اگر فشار خون ریوی در حالت استراحت بیش از 25 میلی‌متر جیوه و یا در حال انجام تمرینات ورزشی بیش از 30 میلی متر جیوه باشد به طور غیر طبیعی بالا ارزیابی می‌شود و به آن فشار خون بالای ریوی یا هایپرتنشن ریوی گفته می‌شود.
مشکلات ناشی از فشار خون بالای ریوی یا هایپرتنشن ریوی
عروق خونی تغذیه کننده ریه‌ها ممکن است منقبض و تنگ‌شده و دیواره آنها ضخیم شود بنابراین عروق در این حالت قادر نخواهند بود مقدار زیادی خون را جابجا کنند. همان‌گونه که اگر جلوی شلنگ آب را بگیرید فشار پشت آن افزایش می‌یابد، قلب هم سخت‌تر کار می‌کند و تلاش می‌کند که خون را ارسال کند. اگر فشار خیلی بالا برود نهایتاً قلب نمی‌تواند به کار خود ادامه دهد و خون کمتری در ریه‌ها به گردش در می‌آید و اکسیژن دریافت کند.
انواع فشار خون بالای ریوی
- فشار خون بالای ریوی اولیه
زمانی که افزایش فشار خون ریوی همراه با بیماری‌های قلبی یا ریوی زمینه‌ای و یا همراه با بیماری‌های دیگر نباشد، به آن فشار خون بالای ریوی اولیه گفته می‌شود. این نوع بیماری در زنان بین 21 تا 40 سال بیشتر گزارش شده است. موارد متعددی از فشار خون بالای ریوی اولیه مربوط با افرادی است که از داروهای فن فلورامین و دکس فن فلورامین که سرکوب کننده اشتها هستند، استفاده کرده‌اند.
- فشار خون ریوی ثانویه
اگر بیماری‌های موجود در بدن باعث فشار خون بالای ریوی شده باشند، پزشکان آن را بیماری فشار خون بالای ریوی ثانویه نامگذاری می‌کنند. این به آن دلیل است که این بیماری به دنبال بیماری اولیه دیگری مثل بیماری‌های قلبی یا اختلالات ریوی اتفاق افتاده است.
- نقش مادرزادی قلب
اصلاح نقص‌های مادرزادی قلب (در صورت امکان) قبل از به‌وجود آمدن فشار خون بالای ریوی دائمی، از اهمیت زیادی برخوردار است.
- شانت چپ به راست داخل قلب
نقص دیوار بین بطنی، نقص دیوار بین دهلیزی یا سوراخ در دیواره بین دو بطن یا دهلیز می‌تواند باعث ایجاد جریان زیاد خون از طریق ریه‌ها شود. این وضعیت در برخی موارد باعث بیماری آیزن منگر می‌شوند.
- بیماری‌های دریچه‌ای قلب
از جمله این بیماری‌ها می‌توان به بیماری تنگی دریچه میترال اشاره کرد. اصلاح دریچه‌ها معمولاً باعث کاهش فشار خون بالای ریوی می‌شود.
علائم بیماری فشار خون بالای ریوی
برخی علائم فشار خون بالای ریوی عبارتند از:
علائم و تشخیص بیماری فشار خون بالای ریوی اولیه می‌تواند گمراه‌کننده باشد
در اوایل ممکن است شما فکر کنید که فقط “روبه راه” نیستید زیرا ضعف عمومی و خستگی مفرط که از نشانه‌های اولیه این بیماری هستند در بدن شما احساس می‌شود. باید توجه بیشتری به علائمی نظیر تنگی نفس، سرگیجه یا حمله غشی که برخی بیماران گزارش داده‌اند، داشته باشید. با پیشرفت بیماری شما ممکن است دچار تورم در مچ پا و پاها، تغییر رنگ و کبودی لب و پوست و درد در قفسه سینه شوید. این علائم نشان می‌دهد که گردش جریان خون حاوی اکسیژن از ریه‌ها به اندازه کافی نیست و حتماً شما دچار مشکلاتی شده‌اید که نیاز به درمان دارد.
اگر چه بیماری فشار خون بالای ریوی بیماری نادری است اما تشخیص و درمان آن معمولاً با تأخیر انجام می‌شود و کاری بسیار پیچیده خواهد بود. از آنجا که علائم این بیماری به آرامی افزایش می‌یابد، بیماران متوجه پیشرفت آن نمی‌شوند. اکثر افراد به دنبال درمان نمی‌روند زیرا به غلط فکر می‌کنند فقط حالشان خوب و “رو به راه” نیستد.
برخی بیماران ممکن است همراه با بیماری فشار خون بالای ریوی اولیه علائم بیشتری داشته باشند در حالی‌که عده‌ای دیگر نشانه‌های کمتری از مشکل و بیماری دارند. ارزیابی‌های پزشکی نیاز به یک درک عمیقی از ریه‌ها و مشکلات گردش جریان خون دارد زیرا این نشانه‌ها می‌توانند علامتی از انواع دیگر بیماری‌های قلبی نیز باشند. به همین دلیل بیمارانی که علائم بیماری فشار بالای خون ریوی دارند باید در مراکز درمانی که در مورد این بیماری دارای تخصص و تجربه هستند، مورد ارزیابی قرار گیرند.
چگونه فشار خون بالای ریوی درمان می‌شود؟
قبلاً از انجام هرگونه اقدام درمانی باید از تشخیص مناسب و آنالیز مشکلات اطمینان حاصل کرد. روش‌های درمانی مناسب با بیماری‌های زمینه‌ای برای هر بیمار متفاوت است اما به طور عمومی شامل موارد زیر می‌شود:
- مصرف دارو
- تغییرات سبک زندکی و رژیم غذایی
- انجام عمل جراحی در صورت لزوم
- ملاقات منظم با پزشک
داروها و روش‌های جراحی برای درمان فشار خون بالای ریوی به شرح زیراست
دارو درمانی برای فشار خون بالای ریوی
انواع مختف داروها برای درمان بیماری فشار خون بالای ریوی مورد استفاده قرار می‌گیرد. انتخاب روش درمانی که برخی از آنها در لیست زیر عنوان شده است، به میزان شدت و پیشرفت بیماری و همچنین تحمل دارویی بیمار بستگی دارد.
- اکسیژن که برای برطرف کردن کمبود اکسیژن به کار برده می‌شود.
- داروهای ضدانعقاد خون یا رقیق کننده خون مانند وارفارین سدیم (کومادین) که از تشکیل لخته خونی جلوگیری می‌کند و در نتیجه جریان خون آزادانه‌تر در عروق به گردش در می‌آید.
- قرص‌های آب یا داروهای ادرارآور که مایعات اضافی جمع شده در بافت‌ها و جریان خون را از بدن دفع کرده و باعث کاهش تورم می‌گردد همچنین عمل تنفس را راحت‌تر می‌کند.
- پتاسیم برای جبران پتاسیم از دست رفته به دلیل افزایش ادرار در مواردی که از قرص‌های ادرارآور استفاده می‌شود.
- عوامل اینتروپیک که توانایی قلب را در پمپاژ خون بهبود می‌دهد.
- باز کننده‌های عروق برای کاهش فشار خون ریوی و بهبود قدرت پمپاژ خون در سمت راست قلب
- بوسنتانف ماسیتنان (اوپسومیت) که جلوی فعالیت اندوتلین را که ماده‌ای است که باعث تنگ شدن عروق خونی ریه‌ها می‌شود را می‌گیرد. در هنگام استفاده از این دارو باید هر ماه آزمایش برای بررسی عملکرد کبد داد.
- اپوپروزتنول، ترپروزتینال سدیم، ایلوپروست که گشادکننده عروق ریوی بوده از شکل گیری لخته خون جلوگیری می‌کنند.
- سیلدنافیل، تادالافیل که باعث استراحت عضلات نرم ریوی و گشاد شدن عروق ریوی می‌شود.
عمل‌های جراحی برای درمان فشار خون بالای ریوی
- ترومبوندارترکتومی ریوی: لخته خون در عروق ریوی به وسیله عمل جراحی برداشته شده و در نتیجه جریان خون و عملکرد ریه‌ها بهبود می‌یابد.
- پیوند ریه: امروزه، این تنها روش برای درمان فشار خون بالای ریوی است. در صورتی‌که بیماری به درمان‌های دارویی جواب ندهد، پیوند ریه آخرین مرحله درمانی است. پس از پیوند ریه یا ریه‌ها، سمت راست قلب هم به حالت نرمال خود برمی‌گردد. در آمریکا سالانه حدود 1000 پیوند ریه انجام می‌شود. افرادی زیادی هم در لیست انتظار هستند. کمبود ریه اهدایی مهم‌ترین محدودیت این روش درمانی است. در صورتی که پیوند ریه برای بیماری شما روش درمانی مناسبی باشد پزشک در مورد آن با شما صحبت خواهد کرد.
- پیوند قلب / ریه: این نوع از پیوند دوگانه ارگان‌های بدن بسیار نادر است اما برای تمام بیمارانی که همزمان به بیماری فشار خون بالای ریه و نارسایی سمت چپ قلب مبتلا هستند لازم است.
