بیماری روماتیسم قلبی یکی از شایع‌ترین بیماری‌های قلبی کودکان در اکثر کشورهای دنیا به خصوص کشورهای جهان سوم است. عواقب جهانی ناشی از بیماری تب روماتیسمی، شرایط نامتناسبی برای کودکان در جهان سوم به خصوص در جوامع فقیر تر به وجود آورده است. بیماری رماتیسم قلبی نوعی بیماری مزمن قلبی ناشی از تب روماتیسمی است که قابل پیشگیری و کنترل است. تب روماتیسمی ناشی از عفونت استرپتوکوک گروه A است. درمان گلودرد به‌وسیله آنتی‌بیوتیک می‌تواند از تب روماتیسمی جلوگیری کند. علاوه بر این استفاده منظم از آنتی‌بیوتیک‌ها (معمولاً تزریق ماهیانه) می‌تواند بیماران دارای تب روماتیسمی را از بیماری‌های عفونی بیشتر مصون نگه دارد و جلوی پیشرفت بیماری و آسیب دریچه قلب را بگیرد.
علل بروز بیماری تب روماتیسمی
باکتری گروه آسترپتوکوکوس عامل تب روماتیسمی است. این باکتری باعث گلودرد یا در درصد معدودی از بیماران موجب تب مخملک می‌شود. این یک اختلال التهابی است.
تب روماتیسمی باعث می‌شود بدن به بافت‌های خود که به‌وسیله باکتری‌ها عفونی شده‌اند حمله کرده و درد گلو به وجود آید. این واکنش باعث ایجاد التهاب وسیع در بدن شده و پایه و اساس تب روماتیسمی را شکل می‌دهد.
عوامل خطر در تب روماتیسمی
عواملی که خطر تب روماتیسمی را در کودکان افزایش می‌دهند عبارت‌اند از:
- سابقه فامیلی چون بعضی از ژن‌های خاص باعث ایجاد تب روماتیسمی می‌شوند.
- نوع عفونت استرپتوکوکی موجود چون وجود بعضی از باکتری‌ها باعث ایجاد تب روماتیسمی می‌شود.
- عوامل محیطی در کشورهای درحال‌توسعه نظیر عدم رعایت بهداشت، تراکم زیاد جمعیت و نبود آب آشامیدنی تمیز
علائم و نشانه‌های بیماری رماتیسم قلبی
نشانه‌های بیماری روماتیسم قلبی زیاد هستند و اغلب آسیب به قلب موردتوجه قرار نمی‌گیرد. وقتی نشانه‌ها و علائم بروز می‌کند، معمولاً به میزان و محل آسیب قلب بستگی دارد.
معمولاً نشانه‌های تب روماتیسمی دو هفته بعد از اولین عفونت درمان نشده گلو ظاهر می‌شود. کودکان همراه با گلودرد ناشی از عفونت باکتریایی احساس تب و بیماری می‌کنند. عموماً مفاصل در کودکان دردناک، متورم و قرمز می‌شود – معمولاً مفاصل بزرگ مانند زانو، مچ پا، آرنج یا شانه‌ها- که بعد از یک یا دو روز درد در مفاصل می‌چرخد و جابجا می‌شود. خارش کوتاه مدت پوست نیز از نشانه‌های غیر شایع است. حتی اگر قلب تحت تأثیر قرار بگیرد معمولاً به‌اندازه کافی شدید نیست که بتوان آن را به‌عنوان علائم بیماری شناسایی کرد هرچند در بعضی موارد کودکان دچار تنگی نفس شوند.
عواقب بیماری روماتیسم قلبی
تب روماتیسمی حاد در درجه اول روی قلب، مفاصل و سیستم مرکزی عصبی تأثیر می‌گذارد. مهم‌ترین عارضه تب روماتیسمی حاد تأثیر تصلب ماهیچه‌ها و بافت‌های دریچه قلب، بیماری فلج دریچه قلب، نارسایی قلبی و مرگ است.
کاهش بیماری رماتیسم قلب در کشورهای توسعه‌یافته به دلیل بهبود شرایط زندگی و دسترسی به آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان عفونت‌های استرپتوکوکی گروه A است. تراکم زیاد جمعیت، شرایط نامساعد محل زندگی، سوءتغذیه و عدم دسترسی به مراقبت‌های صحیح پزشکی، بیشترین نقش را در ادامه وجود این بیماری در کشورهای درحال‌توسعه دارند.
تشخیص بیماری روماتیسم قلبی
اولین گام در شناسایی بیماری روماتیسم قلبی وجود گلودرد عفونی در کودکان است. دکتر ممکن است کشت باکتری عفونی گلو، آزمایش خون یا هر دو را برای آزمایش آنتی‌بادی عفونی موجود تجویز کند. اگرچه ممکن است در زمانی که کودک به دکتر مراجعه می‌کند علائم عفونت باکتریایی از بین رفته باشد. در این حالت دکتر از شما خواهد خواست تا هرگونه نشانه‌های بیماری رماتیسم قلبی یا گلودرد عفونی را در کودک به یاد آورده و به وی توضیح دهید.
دکتر معاینه‌های جسمی لازم را انجام داده و علائم بیماری تب روماتیسمی در کودک ازجمله درد مفاصل و تورم را چک می‌کند. دکتر همچنین صدای قلب کودک را برای شناسایی صداها و ریتم‌های غیرطبیعی چک می‌کند تا در مورد عفونی شدن قلب بتواند علائم و نشانه‌هایی به دست آورد.
به‌علاوه، آزمایش‌هایی برای ارزیابی کارکرد و آسیب قلب وجود دارد که دکتر می‌تواند از آن‌ها استفاده کند که عبارت‌اند از:
عکس‌برداری به‌وسیله اشعه ایکس از قفسه سینه برای چک کردن سایز قلب و مشاهده اینکه آیا مایعات اضافی در قلب یا ریه‌ها وجود دارد یا نه.
اکو کاردیو گرام، یک آزمایش غیر هجومی که با استفاده از امواج صوتی تصاویر متحرک از قلب ساخته و اندازه و شکل قلب را ارزیابی می‌کند.
درمان بیماری روماتیسم قلبی
باوجوداینکه کودک مبتلا به بیماری تب روماتیسمی برای بیماری‌ها و آسیب‌های قلبی مستعدتر است ولی این بیماری همیشه باعث آسیب دائمی به قلب نمی‌شود. به‌هرحال وقتی‌که تورم ناشی از بیماری تب روماتیسمی باعث آسیب به دریچه‌های قلب می‌شود، بیماری روماتیسم قلبی به وجود می‌آید. معمولاً دریچه میترال و دریچه آئورت از بیماری روماتیسم قلبی آسیب می‌بیند. در سال‌های بعد، دریچه میترال تنگ‌تر شده که این شرایط به‌عنوان “تنگی دریچه میترال” شناخته می‌شود.
درمان تب روماتیسمی حاد شامل آنتی‌بوتیک‌ها برای درمان عفونت باکتریایی و درمان‌های دیگر برای کاهش التهاب قلب و علائم دیگر است. معمولاً آسپیرین با دوز بالا تا رفع کامل التهاب مفاصل تجویز می‌شود؛ به‌ندرت استروئیدها به کار گرفته می‌شوند. زمانی که بیماری از حالت حاد خود خارج می‌شود، بیمار به پنی‌سیلین یا آنتی‌بیوتیک‌های مشابه برای سال‌های متمادی نیاز دارد تا از عود مکرر بیماری جلوگیری شود. این درمان طولانی‌مدت بسیار پراهمیت است چون با عود مکرر تب روماتیسمی احتمال آسیب به دریچه‌های قلب به‌شدت افزایش می‌یابد.
در اغلب اوقات گرفتن دریچه قلب که ناشی از بیماری تب روماتیسمی است ناچیز بوده و نیازی به درمان ندارد. درصورتی‌که گرفتگی دریچه قلب قابل‌ملاحظه شد و باعث افزایش سایز قلب شود، ممکن است به عمل جراحی برای باز کردن دریچه قلب نیاز باشد. این عمل جراحی ممکن است شامل تعمیر دریچه آسیب‌دیده هم باشد. در بعضی مواقع که آسیب بسیار جدی است ممکن است دریچه طبیعی با دریچه مصنوعی جایگزین شود.
پیشگیری از از ابتلا به تب روماتیسمی
مؤثرترین راه برای پیشگیری از تب روماتیسمی در کودکان، درمان سریع و کامل گلودردهای عفونی آن‌ها است. این بدان معناست که از کامل شدن دوره‌های درمانی با دوزهای کامل دارو اطمینان حاصل کنیم. به‌علاوه، پیگیری‌ها و ویزیت‌های مداوم پزشک برای اطمینان از اینکه هیچ‌گونه باکتری استرپتوکوک آنتی‌بادی در بدن وجود ندارد حائز اهمیت است.
باید برای جلوگیری از گلودرد، روش‌های بهداشتی مناسب به‌طور مداوم به کار برده شود. برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:
- گرفتن جلوی دهان در هنگام عطسه کردن یا سرفه کردن
- شستشوی دست‌ها
- اجتناب از تماس با افرادی که بیمار هستند.
- عدم استفاده از وسایل شخصی افراد به خصوص افرادی که بیمار هستند.
