سرفه یک عکس‌العمل واکنشی غیرارادی است که مجاری هوایی و تنفسی را از مواد خلطی و محرک‌های آزاردهنده‌ای نظیر گرد و غبار و دود پاک می‌کند. سرفه به‌ندرت می‌تواند نشانه وجود بیماریهای جدی باشد. سرفه خشک سرفه‌ای بدون خلط است. در سرفه خلط‌دار، برای پاک کردن مجاری هوا خلط تولید می‌شود.
غالباً سرفه‌ها در مدت سه هفته بهبود می‌یابند و نیازی به انجام اقدامات درمانی ندارند. برای سرفه‌های طولانی مدت بهتر است به پزشک مراجعه کنید تا علت سرفه‌ها مشخص شود.
علل بروز سرفه چیست؟
برخی از دلایل بروز سرفه‌های کوتاه‌مدت و مزمن در زیر شرح داده شده است:
سرفه‌های کوتاه مدت
برخی از دلایل شایع بروز سرفه‌های کوتاه مدت عبارتند از:
- عفونت دستگاه تنفسی فوقانی که بر گلو، نای و سینوس‌ها تأثیر می‌گذارد مانند سرما خوردگی، آنفولانزا، التهاب حنجره، سینوزیت و سیاه‌سرفه که باعث عفونت دستگاه تنفسی فوقانی می‌شوند.
- عفونت دستگاه تنفسی تحتانی که بر ریه‌ها و مجاری تنفسی تحتانی تاثیر می‌گذارد مثل برونشیت یا التهاب ریه که باعث عفونت دستگاه تنفسی تحتانی می‌شوند.
- آلرژی مثل رینیت آلرژیک (التهاب مخاط بینی آلرژیک) یا تب یونجه
- عود بیماریهای مزمن مثل آسم، بیماریهای انسدادی مزمن ریه و برونشیت مزمن
- استنشاق گرد و غبار یا دود
در موارد معدود، ممکن است سرفه‌های کوتاه مدت، علائم اولیه برخی بیماری‌ها که منجر به سرفه‌های مداوم می‌شوند، باشد.
سرفه‌های مداوم
سرفه‌های مداوم ممکن است به یکی زیر دلایل زیر بروز کند:
- عفونت مزمن دستگاه تنفسی مثل برونشیت مزمن
- آسم که معمولاً علائم دیگری نیز مثل خس‌خس سینه، تنگی قفسه سینه و تنگی نفس دارد.
- آلرژی
- استعمال دخانیات، سرفه در افراد سیگاری ممکن است علامت بیماریهای انسدادی مزمن ریه باشد.
- برونشکتازی، زمانی که راه‌های هوایی ریه‌ها به طور غیرعادی گشاد می‌شوند.
- ترشحات پشت حلق، خلط‌های ناشی از بیماری‌هایی مثل رینیت یا سینوزیت که از پشت بینی به گلو سرازیر می‌شوند.
- بیماری رفلکس معده و مری که در آن گلو به دلیل ترشح اسید معده تحریک می‌شود.
- برخی داروها نظیر بازدارنده‌های آنزیم تبدیل آنژیوتنسین (مهار کننده‌های ACE) که برای درمان فشار خون بالا و بیماریهای قلبی عروقی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
به‌ندرت امکان دارد که سرفه‌های مداوم دلیلی بر وجود بیماریهای جدی نظیر سرطان ریه، نارسایی قلبی، آمبولی ریه (ایجاد لخته خون در ریه) یا سل باشد.
سرفه و بیماریهای قلبی
ممکن است شما به دلیل نارسایی قلبی دچار سرفه و خس‌خس سینه (صدای خس خس در سینه‌ها یا در هنگام تنفس) شده باشید. صدای خس‌خس سینه مشابه آسم است اما در نارسایی قلبی، سرفه و صدای خس‌خس دلایل دیگری دارد.
برخی اوقات افراد مبتلا به نارسایی قلبی از دچار سرفه‌های خلط دار با مایع مخاطی که با خون همراه است، می‌شوند که غالباً علت آن عفونت ریه (پنومونیا) است.
سرفه و صدای خس‌خس می‌تواند به دلیل تجمع مایع یا جمع شدن خون و اخلاط در ریه‌ها به وجود می‌آید که باعث افزایش تنگی نفس می‌شود.
اگر شما احساس کردید که همزمان با بدتر شدن سرفه و صدای خس‌خس سینه، مشکلات تنفسی هم بروز می‌کند، ممکن است نارسایی قلبی شما وخیم‌تر شده باشد و باید با پزشک خود تماس بگیرید.
سرفه خشک مداوم هم می‌تواند از عوارض جانبی داروهایی باشد که برای نارسایی قلبی مصرف می‌کنید.
سرفه در کودکان
سرفه در کودکان هم غالباً به دلایل مشابهی که در بالا توضیح داده شد اتفاق می‌افتد. برای مثال عفونت‌های دستگاه تنفسی، آسم و بیماری رفلکس معده و مری می‌تواند همان تاثیرات را بر کودکان بگذارد.
دلایل ایجاد سرفه در کودکان (دلایلی که در کودکان شایع‌تر از بزرگسالان است):
- برونشیولیت: یک عفونت خفیف دستگاه تنفسی که معمولاً علائمی شبیه به سرماخوردگی دارد.
- سرخک که باعث سرفه‌های مشخص و صدای خشن یا استریدور در هنگام تنفس کودک می‌شود.
- سیاه سرفه، باید مراقب علائم شدیدی نظیر زخم‌ها و کبودی‌های ناشی از سرفه و استفراغ بود. همچنین سرفه‌هایی که به دنبال آنها صدای شدیدی نیز شنیده می‌شود از علائم این بیماری هستند
گاهی اوقات سرفه‌های مداوم در کودکان می‌تواند علامت بیماریهای بلندمدت جدی مانند فیبروز سیستیک باشد.
چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد
معمولاً وقتی که شما یا کودکتان به مدت یک یا دو هفته سرفه‌های ملایمی دارید، نیازی به مراجعه به پزشک نیست. در موارد زیر باید به پزشک مراجعه کنید:
- زمانی که بیش از سه هفته دچار سرفه شده‌اید.
- سرفه واقعاً شدید باشد و به مرور زمان هم وخیم‌تر می‌شود.
- سرفه با خون یا تنگی نفس، اختلالات تنفسی و درد در قفسه سینه همراه باشد.
- سرفه همراه با علائم نگران کننده دیگر مثل کاهش غیرمنتظره وزن، تغییرات مداوم در صدا، وجود توده یا تورم در گلو باشد.
اگر پزشک شما در مورد علل ایجاد سرفه در شما مردد است، ممکن است شما را برای آزمایشات تخصصی‌تر به بیمارستان ارجاع دهد. آنها ممکن است از شما بخواهند تا برخی آزمایشات را انجام دهید که از آن جمله می‌توان به عکس‌برداری از قفسه سینه به وسیله اشعه ایکس، تست‌های تنفسی و کشت و آنالیز نمونه خلط برای تشخیص عفونت‌های احتمالی اشاره کرد.
چه روش‌های درمانی قابل انجام و در دسترس است؟
برای سرفه‌های کوتاه مدت و ملایم نیازی به انجام درمان نیست زیرا احتمالاً به دلیل عفونت‌های ویروسی خفیف بوده و خود به خود پس از چند هفته بهبود می‌یابد. شما باید مراقب خودتان باشید و در خانه استراحت کنید، مایعات بیشتری بنوشید و از داروهای مسکن و ضد درد مثل پاراستامول یا ایبوپروفن استفاده کنید.
داروهای ضدسرفه و درمان‌های خانگی
- با وجود اینکه ادعا می‌شود برخی داروها و شربتها برای توقف سرفه و خلط مفید هستند اما مصرف آنها توصیه نمی‌شود. شواهد کمی وجود دارد که اثبات کند استفاده از این داروها مؤثرتر از درمان‌های خانگی است و همچنین استفاده از این داروها برای همه افراد مناسب نیست.
- اداره تنظیم مقررات داروها و محصولات بهداشتی توصیه کرده است که داروهای بدون نیاز به نسخه پزشک برای سرماخوردگی و درمان سرفه نباید به کودکان زیر شش سال داده شود و کودکان بین 6 تا 12 سال هم حتماً با توصیه پزشک یا داروساز از این داروها استفاده کنند.
- درمان‌های خانگی نظیر عسل و لیموترش و رعایت رژیم غذایی بیماران قلبی برای استفاده سالم‌تر هستند. عسل نباید در کودکان زیر یک سال مصرف شود زیرا ممکن است باعث بوتولیسم نوزادان شود.
درمان بیماریهای زمینه‌ای ایجاد کننده سرفه
اگر سرفه شما به دلیل خاصی باشد، درمان آنها برای از بین بردن سرفه مفیداست برای مثال:
- آسم می‌تواند با استفاده از استروئیدهای استنشاقی برای کاهش التهاب مجاری تنفسی مورد درمان قرار گیرد.
- آلرژی می‌تواند با اجتناب از چیزهایی که باعث آلرژی شده‌اند و استفاده از آنتی‌هیستامین‌ها برای کاهش واکنش‌های آلرژیک مورد درمان قرار گیرد.
- عفونت‌های باکتریایی می‌تواند با استفاده از آنتی بیوتیک ها مورد درمان قرار گیرد.
- بیماری رفلکس معده و مری با داروهای آنتی اسید برای خنثی کردن اسید معده و داروهایی که باعث کاهش تولید اسید در معده می‌شوند مورد درمان قرارمی گیرند.
- بیماری مزمن انسدادی ریه می‌تواند با داروهای گشادکننده برونش مورد درمان قرار گیرد.
اگر سیگار می‌کشید، ترک آن به بهبود سرفه‌های شما کمک می‌کند.
