واریسی شدن عروق یکی از مشکلات مزمن مربوط به سیاهرگ‌های بدن است. این عارضه بسیار شایع بوده و ۲۰٪ از جمعیت بزرگسالان را درگیر می کند. شدت این عارضه در هر فردی متفاوت است و با اینکه این عارضه در اکثر موارد در رگ‌های پا رخ می دهد و موجب ایجاد درد و ناراحتی می شود اما علائم آن تنها به اندازه و سایز غیرطبیعی رگ‌ها ختم نمی شود.
واریس به صورت رگ‌هایی بزرگ، متورم و پیچ خورده بروز می کند و ممکن است در هر ناحیه‌ای از بدن رخ دهد اما بروز این عارضه معمولاً در پاها شایع‌تر است. به طور کلی واریس به کانالی از رگ‌های بزرگ، کاملاً برجسته و گاهی قابل لمس و متسع گفته می شود که گاها قطری بالاتر از ۴ میلی‌متر دارند.
این عارضه در ساده ترین حالت ممکن به صورت برآمدگی‌های آبی رنگ برجسته یا متورم در زیر پوست ساق پا ظاهر می شود. در موارد پیشرفته یا حاد نیز واریس ممکن است موجب تغییر رنگ دائمی پوست و تغییر در بافت پوست شود و باعث ایجاد زخم شود.
واریس به خودی خود مشکل جدی برای سلامتی ایجاد نمیکند اما می تواند ناراحت کننده باشد و منجر به مشکلات جدی‌تر شود. از آنجایی که این عارضه باعث ایجاد رگ‌های متورم و قابل دید می شود، می تواند علاوه بر ایجاد ظاهری نازیبا، باعث احساس ناراحتی یا خجالت زدگی فرد شود.
چه عواملی باعث ایجاد رگ‌های واریسی می شود؟
رگ‌های واریسی و عروق عنکبوتی در نتیجه‌ی اختلال در مکانیسم طبیعی جریان خونرسانی عروق ایجاد می شوند. زمانی که این مکانیسم طبیعی جریان خون وریدی در پاها مختل می شود، نارسایی وریدی ایجاد می شود که علائم آن به شکل‌های مختلفی بروز می کنند. در خفیف‌ترین حالت، این نارسایی وریدی باعث ایجاد رگ‌های عنکبوتی می شود که عمدتا فقط باعث ایجاد ظاهری نازیبا می شود اما ممکن است با درد نیز همراه باشد. از طرفی، این عارضه می تواند باعث ایجاد رگ‌های آبی رنگی شوند که کمی بزرگتر و عمیق‌تر هستند و به آنها رگ‌های مشبک نیز گفته می شود. نارسایی وریدی در موارد شدیدتر میتواند باعث ایجاد رگ‌های واریسی شایع شود و که در ۱ الی ۲ درصد از جمعیت افراد بالای ۶۵ سال، این عارضه موجب تغییر در ظاهر پوست و ایجاد زخم می شود.
تمامی این موارد در نتیجه‌ی وارد شدن فشار بیش از حد به دیوارهی نازک ورید ایجاد می شود که فقط برای تحمل فشارهای پایین طراحی شده‌اند. نارسایی وریدی از علل مختلفی سرچشمه می گیرد اما شایع‌ترین این عوامل عبارتند از:
- ضعف ارثی دیوارهی سیاهرگ‌ها
- لخته در سیستم وریدی
- ایستادن‌های طولانی مدت (مربوط به شغل)
- افزایش فشار وریدی و تاثیر تغییرات هورمونی در زمان بارداری
- نارسایی وریدی با افزایش سن، شایع‌تر می شود
- آسیب به وریدهای عمقی پا (ترومبوز ورید عمقی-DVT)
انسداد ورید عمقی ممکن است ناشی از ترومبوز ورید عمقی-DVT (تشکیل لخته خون در سیاهرگ‌های عمقی) ناشی از سندرم کلاس اکونومی یا وجود تومور در لگن که باعث فشرده شدن وریدها می شود، ایجاد شده باشد. این حالت در صورتی که ادامه داشته باشد می تواند باعث نارسایی وریدی شود.
عوامل خطر
موارد زیر می توانند خطر ابتلا به واریس را افزایش دهند:
افزایش سن
افزایش سن موجب ساییدگی و پارگی دریچه‌های موجود در وریدها می شود که به کنترل جریان خون کمک می کنند. نهایتا این سایش موجب می شود تا مقداری خون از این دریچه‌ها به داخل سیاهرگ‌ها برگردد و در آن جمع شود.
جنسیت
زنان بیشتر از مردان در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند. تغییرات هورمونی که در بدن زنان در دوران قاعدگی یا در دوران بارداری و یائسگی رخ می دهد می تواند عامل مهمی در افزایش خطر ابتلا به واریس باشد چرا که هورمون‌های زنانه موجب شل شدن دیوارهی سیاهرگ‌ها می شوند. از طرفی، هورمون درمانی نظیر مصرف داروهای ضد بارداری نیز می توانند خطر ابتلا به واریس را افزایش دهد.
بارداری
در دوران بارداری، حجم خون در بدن افزایش می یابد. این تغییر جهت تغذیه کودک در حال رشد ایجاد می شود، اما می تواند موجب گشاد شدن رگ‌های پا نیز بشود.
سابقه خانوادگی (عوامل ژنتیکی)
اگر در سایر اعضای خانواده شما سابقه ابتلا به واریس وجود داشته باشد، احتمال اینکه شما هم دچار واریس شوید بیشتر است.
چاقی
چاقی و اضافه وزن می تواند باعث شود که فشار بیشتری به رگ‌ها وارد شود.
ایستادن یا نشستن‌های طولانی مدت
ساکن ماندن و حرکت نکردن به مدت طولانی، باعث تجمع خون در رگ‌ها شده و منجر به واریس می شود. تحرک داشتن به روان شدن جریان خونرسانی کمک میکند.
واریس چه علائمی دارد؟
شایع ترین علائم واریس عبارتند از:
- تغییر رنگ پوست
- رگ‌های برآمده به رنگ آبی
- ایجاد زخم در پاها (زخم در ساق پا)
- راش پوستی
- احساس سنگینی، سوزش یا درد در پاها
به مرور زمان، واریس شدید میتواند منجر به تورم خفیف طولانی مدت شود. این امر منجر به بروز مشکلات جدی‌تر برای پوست و بافت ناحیه می شود و میتواند باعث ایجاد زخم‌های واریسی غیر قابل التیام شود.
علائم ابتلا به واریس نیز ممکن است شبیه به علائم سایر بیماری‌ها باشد. از اینرو، جهت تشخیص صحیح این عارضه باید به پزشک مراجعه کنید.
مشکلات و عوارض جانبی واریس
بروز عوارض ناشی از ابتلا به واریس، اگرچه امری نامحتمل است اما می تواند شامل موارد زیر باشد:
ترشحات پوستی
با افزایش فشار در رگ‌ها، مایعی بنام مایع سروزی خون از سیاهرگ‌ها به بیرون رانده میشود و به بافت اطراف منتقل میشود. تجمع این مایع در بافت ناحیه منجر به تورم پاها میشود. با افزایش تورم و میزان تجمع این مایع در بافت ناحیه، بدن تلاش میکند تا راهی برای خارج کردن مایع پیدا کند و آن را از طریق پوست خارج کند. این مایع معمولا به صورت یک مایع زرد رنگ شفاف است که از پاها ترشح می شود.
تغییرات پوستی
تورم در طولانی مدت میتواند منجر به سفتی و تغییر رنگ پوست در پاها شود. این نواحی سفت شده معمولاً نسبت به لمس حساس هستند و ممکن است رنگ قرمز یا قهوه‌ای داشته باشند. چنین تغییرات پوستی دائمی هستند حتی اگر درمان فرد شروع شده باشد.
راش پوستی
التهاب پوست منجر به درماتیت می شود. درماتیت به بثورات پوستی گفته می شود که ناشی از وجود یک بیماری التهابی در پوست ایجاد میشوند. در این حالت پوست ناحیه اغلب پوسته پوسته شده و قرمز میشود. درماتیت را می توان به راحتی با لوسیون درمان کرد، اما زمانی که بثورات پوستی ایجاد شده باشند، دائمی خواهند بود.
ایجاد زخم
وجود تورم و مایع اضافی در بافت ناحیه منجر به ورود مواد مغذی نامناسب از خون به پوست می شود. در نهایت، وارد شدن ضربه‌های جزئی به پاها نیز میتواند منجر به ایجاد زخم‌هایی شود که بهبودی آنها بسیار طول خواهد کشید.
عفونت
در سراسر بدن ما باکتری به طور طبیعی وجود دارد. وجود تورم در پاها، توانایی پوست برای جلوگیری از ورود باکتری‌ها را مختل میکند. این عامل بهمراه زخم‌های باز ناشی از تخلیه یا ترشح مایع، بستر را برای ورود باکتری‌ها فراهم می کند و در نتیجه منجر به ایجاد عفونت پوستی به نام سلولیت می شود.
خونریزی
مقدار خون قابل توجهی در داخل رگ‌های واریسی انباشته شده که براحتی جریان نمی‌یابد. از آنجایی که این رگ‌های واریسی نزدیک به سطح پوست هستند، کوچکترین ضربه یا آسیبی به ساق پا می تواند منجر به خونریزی شود. اگرچناچه ضربه یا تروما وجود داشته باشد اما پوست شکافته نشود، ممکن است خونریزی زیر جلدی رخ دهد و باعث ایجاد کبودی شود.
لخته شدن خون
لخته شدن خون دو نوع دارد، لخته خون سطحی و لخته خون عمیق. لخته خون سطحی که معمولا با نام ترومبوفلبیت سطحی نیز شناخته می شود لخته خونی است که در داخل خود ورید واریسی به دلیل تجمع و لخته شدن خون ناشی از عدم حرکت مداوم ایجاد می شود. لخته خون عمیق که به آن ترومبوز وریدی عمقی یا DVT نیز گفته می شود، خطرناکترین نوع لخته خون است. این نوع لخته خون در وریدهای عمقی ساق پا تشکیل می شود. اگر تمام لخته یا تکه‌ای از لخته جدا شده و وارد گردش خون شود، میتواند منجر به یک وضعیت کشنده به نام آمبولی ریه شود.
آشنایی با عوارض شایع و جدی ناشی از واریس بسیار حائز اهمیت است، از این رو می توانید جهت پیشگیری از بروز این عوارض و یا رفع آنها بدنبال درمان باشید. جهت تعیین بهترین راه درمان که برای شما مناسب باشد، باید با پزشک خود مشورت کنید.
انواع وریدهای واریسی
برخی از انواع رایج واریس عبارتند از:
واریس رگ‌های سطحی یا صاف
در این نوع واریس، رگ‌های صافن در نقاط مختلفی از پا درگیر میشوند و بطور قابل توجهی متورم شده و بیرون میزنند که از روی پوست کاملا قابل لمس و مشاهده هستند. در این حالت رگ‌ها بسیار بزرگ دیده میشوند و ظاهر طناب مانندی به خود می گیرند. در این نوع واریس ممکن است رگ‌ها بی‌رنگ باشند اما باز هم به راحتی دیده می شوند چرا که بیش از حد متورم شده و بیرون زده‌اند.
واریس شاخه‌ای
در این نوع واریس، رگ‌ها بصورت شبکه‌ای کنار هم هستند و ناحیه‌ی وسیع‌تری از پوست را می پوشانند. در این حالت رگ‌ها معمولاً ضخیم‌تر هستند و به رنگ‌های قرمز، سبز یا بنفش تغییر رنگ می دهند. رگ‌ها در واریس شاخه‌ای یا رتیکولار لزوماً بیرون نمی‌زنند، اما باز هم میتوانند ظاهر ناخوشایندی ایجاد کنند.
واریس مشبک و عنکبوتی
در این نوع واریس، رگ‌ها از نظر اندازه کوچکتر و به رنگ قرمز یا آبی هستند. واریس مشبک یا عنکبوتی می تواند در هر نقطه‌ای از بدن ایجاد شود. در این نوع واریس، رگ‌ها به شکل تار عنکبوت پخش میشوند و همچنین نازک‌تر و کوچکتر از سایر رگ‌های واریسی هستند.
چرا دانستن نوع واریس مهم است؟
درک نوع رگ‌های واریسی که بیمار مبتلا به آن است، بسیار حائز اهمیت است چرا که این امر منجر به درک علل ایجاد واریس شده و به درمان آن کمک میکند. علاوه بر این، انواع مختلف واریس، علائم و الگوی پیشرفت متفاوتی نیز دارند. نهایتا، درک نوع رگ‌های واریسی که بیمار دارد، می تواند منجر به دریافت درمان مناسبی شود که از واریسی شدن سایر رگ‌ها جلوگیری کند.
واریس عروق در کدام قسمت های بدن رخ می دهد؟
اگر چه در بیشتر موارد واریس عروق در پشت پا و پشت و روی دست پدیدار میشود اما اشکال مختلف واریس در نقاط مختلف بدن گزارش شده اند:
واریس رگ های ساق پا و همچنین واریس رگ های اطراف و روی ران پا، زانو و روی پا هم از موارد نه چندان نادر واریس عروق به حساب می آیند.
همچنین بیرون زدگی و واریس عروق می توانند بر روی ساعد دست و بازو ها نمایان شوند که البته بسیار کمتر از واریس رگ ها در قسمت پایینی بدن گزارش شده اند.
واریس تار عنکبوتی عروق صورت و روی شکم به خصوص در خانم های باردار مشاهده شده اند و در نهایت واریس عروق داخلی که شاید به چشم دیده نشوند اما عوارضی به مراتب خطرناک‌تر دارند. البته واریس عروق داخلی اغلب با اسم های دیگری شناخته میشوند. گزارشات متعددی نیز از واریس عروق معده و مری واریس عروق قلب و شایع ترین آنها واریس عروق بیضه که به واریکوسل معروف است وجود دارد.
واریس چگونه تشخیص داده می شود؟
علاوه بر سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی که توسط پزشک انجام میشود، روش‌های تشخیصی برای واریس ممکن است شامل موارد زیر باشد:
سونوگرافی داپلکس
سونوگرافی داپلکس، نوعی سونوگرافی عروقی است که برای بررسی جریان خون و ساختار وریدهای پا انجام می شود. داپلکس به این معنی است که در این روش از دو نوع تکنیک سونوگرافی استفاده می شود.
پیشگیری
بهبود جریان خونرسانی و تقویت عضلات می تواند خطر ابتلا به واریس را کاهش دهد. اقداماتی که درد و ناراحتی ناشی از واریس را تسکین می دهند می توانند در پیشگیری از ابتلا به واریس نیز مفید باشند. جهت پیشگیری از ابتلا به واریس، از موارد زیر پیروی کنید:
- از پوشیدن کفش های پاشنه بلند و لباس‌های تنگ خودداری کنید.
- وضعیت نشستن یا ایستادن خود را به طور منظم تغییر دهید.
- داشتن رژیم غذایی پر فیبر و کم نمک
- ورزش کردن
- بالا نگهداشتن پاها به هنگام نشستن یا دراز کشیدن
- کاهش وزن و کنترل وزن
