تنگي دريچه آئورت يکي از شايع‌ترين و خطرناک‌ترين عوارض مربوط به دريچه‌هاي قلب است. اين بيماري در اثر تنگ شدن مجراي دريچه آئورت به وجود مي‌آيد. تنگي دريچه آئورت موجب محدوديت در جريان يافتن خون از بطن چپ به سرخرگ آئورت مي‌شود و مي‌تواند بر فشار وارد بر دهليز چپ نيز تأثير بگذارد. اگرچه تنگي دريچه آئورت در بعضی از افراد به صورت مادرزادی و در نتیجه ابتلاء به یک بیماری قلبی به نام دريچه آئورت دو لبه‌ای (دو لَتی) به وجود می‌آید، اما این عارضه در بیشتر افراد به صورت غیر مادرزادی است و در نتیجه پیری و تغيير شکل ساختار اين دريچه و يا انباشته شدن کلسيم در دهانه آن ایجاد می‌شود و مقدار خونی که از این دریچه جریان پیدا می‌کند را محدود می‌سازد.
علل تنگی دریچه آئورت
تنگی دریچه آئورت اصولاً یک بیماری مربوط به افراد مسن به شمار می‌رود که در اثر تغيير شکل ساختار دريچه آئورت و یا تجمع کلسیم (کلسیفه شدن) در لبه‌های آن ایجاد می‌شود. در چنین شرایطی، روند تنگ شدن دریچه آئورت از بعد از 60 سالگی شروع می‌شود، اما معمولاً تا سن 70 یا 80 سالگی، علائم خاصی را ایجاد نمی‌کند.
تنگی دریچه آئورت ممکن است در اثر ابتلاء به تب روماتیسمی در دوران کودکی نیز اتفاق بیفتد. در کشورهای در حال توسعه، تب روماتیسمی به عنوان شایع‌ترین علت بروز تنگی دریچه آئورت شناخته می‌شود.
در افرادی که سن کمتر از 70 سال دارند، شایع‌ترین علت تنگی دریچه آئورت یک نقص مادرزادی می‌باشد. برای مثال ممکن است دریچه آئورت به جای آنکه سه لبه یا لَت داشته باشد، دارای دو لبه باشد و یا شکل این دریچه به حالت غیر طبیعی و به صورت یک قیف باشد. تنگ شدن مجرای دریچه آئورت ممکن است در دوران کودکی مشکلی برای فرد ایجاد نکند، اما وقتی سن او افزایش می‌یابد، مشکلات ناشی از این عارضه نیز بروز پیدا می‌کند. در اين صورت مجرای دریچه آئورت به همان اندازه باقی می‌ماند، اما خود ساختار قلب رشد می‌کند و بزرگ‌تر می‌شود. به مرور زمان قلب باید خون بیشتری را از طریق همان دریچه کوچک به بیرون بفرستد و در نتیجه بعد از چندین سال مجرای معیوب دریچه آئورت به خاطر انباشته شدن کلسیم در دهانه آن، سخت‌تر و تنگ‌تر می‌شود.
آیا تنگی دریچه آئورت همیشه باعث بروز علائمی می‌شود؟
خیر. این عارضه همیشه علائمی به دنبال نخواهد داشت. نکته مهمی که باید به خاطر داشته باشید آن است که اغلب افرادی که به تنگی دریچه آئورت مبتلا هستند، هیچ گونه علائم قابل مشاهده‌ای را تجربه نمی‌کنند، تا وقتی که این دریچه به قدری تنگ شود که مقدار خونی که از آن جریان پیدا می‌کند، به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش یابد.
مهم‌ترین علائم تنگی دریچه آئورت عبارتند از:
- تنگی نفس
- درد قفسه سینه (آنژین) و احساس فشار یا گرفتگی سینه
- غش کردن که اصطلاحاً سنکوپ نامیده می‌شود.
- تپش قلب که به صورت ضربان‌های سنگین، کوبنده و شدید احساس می‌شود.
- کاهش در میزان تحرک یا ناتوانی در انجام فعالیت‌های عادی که نیاز به فشار ملایم دارد.
- صدا دادن قلب
* نکته بسیار مهمی که لازم است در اینجا ذکر شود آن است که شخص مبتلا به تنگی دریچه آئورت ممکن است هیچ گونه علائمی نداشته باشد، اما در صورتی که تحرک فیزیکی معمول او در حد قابل توجهی کاهش پیدا کرده و یا دچار ضعف شدید و غش شده است، لازم است به پزشک مراقب سلامت مراجعه کند تا احتمال بروز نارسایی قلبی در او مورد بررسی قرار گیرد.
نوزادان و کودکانی که به صورت مادرزادی از تنگی دریچه آئورت رنج می‌برند، ممکن است علائم زیر را نشان دهند:
- غش کردن در هنگام تقلا و فعالیت بدنی
- عدم افزایش وزن
- غذا خوردن به مقدار کم یا ناکافی
- مشکلات تنفسی
تنگی دریچه آئورت چگونه پیشرفت می‌کند و یا باعث افزایش مشکلات بیمار می‌شود؟
علاوه بر علائم شایع تنگی دریچه آئورت که ممکن است باعث احساس ضعف، غش، سستی و بی‌حالی در بیمار شود، یکی دیگر از پیامدهای این عارضه ضخیم شدن ماهیچه‌های دیواره بطن چپ است. دلیل بزرگ شدن این ماهیچه‌ها آن است که با تنگ شدن دریچه آئورت، بطن قلب مجبور است سخت‌تر کار کند تا بتواند خون کافی را از این دریچه تنگ به درون سرخرگ آئورت بفرستد.
دیواره ضخیم شده بطن قلب فضای بیشتری را در محفظه پایینی قلب اشغال می‌کند و به این ترتیب جای کمتری برای خون باقی می‌ماند و خون کافی برای تمام بدن نمی‌تواند تأمین شود، در نتیجه شخص بیمار به نارسایی قلبی دچار می‌شود. مراحل اولیه درمان این عارضه می‌تواند شامل کمک به متوقف کردن یا کند کردن روند پیشرفت عارضه باشد.
چه کسانی در معرض خطر ابتلاء به تنگی دریچه آئورت هستند؟
افراد مسن
تنگی دریچه آئورت اصولاً افراد پیر و مسن را درگیر می‌کند و در نتیجه تغییر شکل بافت و یا تجمع کلسیم در دهانه این دریچه به وجود می‌آید. تنگی دریچه آئورت ناشی از پیری معمولاً در سنین بالاتر از 60 سال شروع می‌شود، اما در اغلب موارد تا سن 70 یا 80 سالگی، علائم خاصی ایجاد نمی‌کند.
تنگی دریچه آئورت در جوانی
شایع‌ترین علت تنگی دریچه آئورت در جوانان، وجود یک نقص مادرزادی است که در اثر آن دریچه آئورت به جای سه لبه، فقط دو لبه دارد. این عارضه با عنوان “دریچه دو لبه‌ای” (یا دو لَتی) شناخته می‌شود.
یک علت دیگر برای تنگی دریچه آئورت در جوانان آن است که دهانه این دریچه کوچک می‌ماند و به صورت هماهنگ با قلب رشد نمی‌کند. در نتیجه قلب باید با شدت بیشتری کار کند تا بتواند خون کافی را از این دریچه کوچک عبور بدهد. بعد از گذشت چندین سال، این دریچه معیوب در اثر انباشته شدن کلسیم در دهانه آن به حالت سفت و تنگ در می‌آید.
تشخیص
- معاینه فیزیکی
- اکوکاردیوگرافی
پزشکان معمولاً تنگی دریچه آئورت را بر اساس صدای غیر طبیعی قلب که از طریق استتوسکوپ شنیده می‌شود و نیز نتایج آزمایش اکوکاردیوگرافی، تشخیص می‌دهند. اکوکاردیوگرافی بهترین روش برای ارزیابی شدت تنگی دریچه آئورت (از طریق اندازه‌گیری دهانه دریچه آئورت) و عملکرد بطن چپ قلب است.
برای افرادی که با وجود ابتلاء به تنگی دریچه آئورت علائم مشخصی از این عارضه در آنها دیده نمی‌شود، پزشکان غالباً یک تست ورزش (یا استرس) انجام می‌دهند. افرادی که در جریان تست ورزش دچار درد قفسه سینه، تنگی نفس و یا ضعف شدید شوند، در معرض خطر ابتلاء به عوارض این بیماری هستند و باید تحت درمان قرار بگیرند.
اگر نتایج تست ورزش، غیر طبیعی باشد و یا بیمار علائم خاصی را نشان دهد، معمولاً لازم است که یک آزمایش آنژیوگرافی (یا کاتترگذاری قلبی) نیز بر روی بیمار انجام شود تا در صورت ابتلاء به بیماری سرخرگ‌های کرونری، بتوان آن را تشخیص داد.
درمان
جایگزینی دریچه آئورت
بزرگسالانی که به عارضه تنگی دریچه آئورت مبتلا هستند، اما علائمی در آنها دیده نمی‌شود باید به طور مرتب به پزشک خود مراجعه کنند و از ورزش‌ها و فعالیت‌های فیزیکی تنش‌زا نیز خودداری نمایند. بر روی این بیماران تست اکوکاردیوگرافی به صورت دوره‌ای و در فواصل زمانی که بر اساس شدت عارضه تعیین می‌شود، انجام می‌گیرد تا وضعیت قلب و عملکرد دریچه‌های آن به طور مستمر تحت نظر قرار داشته باشد.
قبل از انجام عمل جراحی برای جایگزینی دریچه آئورت ابتدا نارسایی قلبی با استفاده از داروهای ادرارآور درمان می‌شود . درمان آنژین صدری (درد قفسه سینه) اغلب به سادگی امکانپذیر نیست، زیرا داروی نیتروگلیسرین که برای درمان آنژین صدری در افراد مبتلا به بیماری سرخرگ‌های کرونری استفاده می‌شود، در موارد نادری می‌تواند باعث افت فشار خون در حد خطرناک و تشدید علائم آنژین در افراد مبتلا به تنگی دریچه آئورت شود.
در افرادی که تنگی دریچه آئورت باعث بروز علائمی (از قبیل تنگی نفس در زمان فعالیت شدید، درد قفسه سینه یا غش کردن) شده است و یا در صورتی که بطن چپ قلب نارسایی پیدا کرده است، معمولاً دریچه آئورت از طریق عمل جراحی تعویض می‌شود. جایگزینی دریچه آئورت معیوب از طریق جراحی، بهترین درمانی است که تقریباً برای هر بیماری می‌تواند انجام شود و نتایج بهبودی بیمار بعد از اين عمل نیز بسیار خوب و اميدبخش است.
در بعضی از موارد در کودکان و نوجوانانی که به صورت مادرزادی به تنگی دریچه آئورت مبتلا هستند، می‌توان دهانه این دریچه را از طریق یک عمل جراحی به نام والووتومی (تخريب دريچه) باز کرد تا گشاد شود. در این عمل یک کاتتر (سوند) که یک بالن در نوک آن تعبیه شده است، از طریق یک سیاهرگ یا سرخرگ به درون قلب هدایت می‌شود. سپس هنگامی که بالن به دهانه دریچه آئورت می‌رسد، آن را باد می‌کنند تا متورم شده و لبه‌های دریچه آئورت را از هم جدا کند.
در افراد پیر و ضعیفی که خطر بروز عوارض ناشی از جراحی در آنها زیاد است، می‌توان جایگزینی دریچه آئورت را به وسیله یک کاتتر که از طریق سرخرگ ران پا به سمت قلب هدایت می‌شود، انجام داد. این عمل جراحی با عنوان تعویض ترانس کاتتر دریچه آئورت (TAVR) شناخته می‌شود. در بعضی از موارد که شخص مورد نظر از بیماری سرخرگ‌های محیطی در قسمت ران پا نیز رنج می‌برد، این کاتتر از طریق یک بریدگی کوچک که در سمت چپ قفسه سینه (روش ترانس اپیکال) و یا حتی در زیر شانه (روش اکسیلاری) ایجاد می‌شود، به قلب فرستاده می‌شود. در این افراد، عمل تعویض ترانس کاتتر دریچه آئورت از نظر افزایش طول عمر و کیفیت زندگی بیمار موفق‌تر از درمان‌های پزشکی یا جراحی می‌باشد.
