لخته‌های خونی تجمع ژله‌ای مانند سلول‌های خونی هستند که زمانی که خون از حالت مایع به حالت نیمه جامد درمی‌آیند درون سیاهرگ‌ها یا سرخرگ‌ها ایجاد می‌گردند. لخته شدن یک عملکرد طبیعی بدن است که از خون‌ریزی زیاد در هنگام آسیب‌دیدگی جلوگیری می‌کند. اما لخته‌های خونی که در برخی نقاط بدن تشکیل می‌شوند و به طور طبیعی از بین نمی‌روند می‌توانند برای سلامت فرد خطرناک باشند.
لخته‌های خونی چگونه ایجاد می‌شوند؟
به طور معمول لخته‌های خونی در واکنش به آسیب‌دیدگی رگ‌های خونی ایجاد می‌شوند. در ابتدا خون در یک نقطه متوقف میشود. سپس دو ماده پلاکت (نوعی سلول خونی) و فیبرین (ماده‌ای رشته مانند) با هم ادغام می‌شوند و یک بافت متراکم پلاکتی ایجاد کرده که باعث بسته‌شدن بریدگی می‌شوند.
ترومبوز به موقعیتی گفته میشود که یک لخته خونی به طور غیرعادی درون بافت‌های سالم بدن ایجاد شود. این لخته خونی ممکن است در یک نقطه باقی بماند که به آن ترومبوز گفته میشود و یا حرکت کند که به آن آمبولی می‌گویند. لخته‌های خونی که در بدن حرکت می‌کنند بسیار خطرناک‌اند. این لخته‌ها می‌توانند درون سیاهرگ تشکیل شوند که به ترومبوز وریدی معروف هستند و یا درون شریان‌ها ایجاد شوند که با نام ترومبوز شریانی شناخته می‌شوند.
علائم و روش‌های درمان لخته‌های خونی به محل ایجاد شدن آن‌ها و میزان آسیبی که می‌توانند به بدن برسانند بستگی دارد. شناختن تمامی علائم لخته‌های خونی و خطرات آن‌ها می‌تواند از پدیدآمدن این بیماری که زندگی افراد را تهدید می‌کند جلوگیری نماید.
رایج‌ترین علائم لخته‌های خونی چیست؟
علائم لخته‌های خونی به محل ایجاد شدن آن‌ها در بدن بستگی دارد. برخی از افراد ممکن است هیچ علائمی نداشته باشند. قسمت‌هایی از بدن که لخته‌های خونی در آن ایجاد می‌شوند به شرح زیر می‌باشند:
- شکم. لخته‌های خونی که درون شکم ایجاد می‌شوند باعث درد، حالت تهوع و استفراغ می‌گردند.
- دست یا پا. لخته خونی که در دست یا پا ایجاد میشود ممکن است دردناک و یا به لمس کردن حساس باشد. تورم، قرمزی و احساس گرما از دیگر علائم این لخته‌های خونی است.
- مغز. لخته‌های خونی داخل مغز (سکته‌های مغزی) بسته به محل ایجاد آن‌ها درون مغز می‌تواند علائم مختلفی داشته باشند. از علائم لخته‌های خونی مغزی میتوان به اختلال در تکلم و بینایی، ناتوانی در حرکت‌دادن اعضای یک سمت بدن و صرع اشاره کرد.
- قلب و شش‌ها. لخته‌های خونی ایجاد شده درون قلب علائمی شبیه به سکته قلبی دارند. درد ناگهانی قفسه سینه، عرق کردن، دردی که در طول دست چپ حرکت می‌کند و نفس‌های کوتاه. لخته‌های خونی داخل شش‌ها علائمی مانند درد قفسه سینه، سختی در تنفس و گاهی سرفه‌های خونی دارند.
چگونه میتوان لخته‌های خونی را تشخیص داد؟
تشخیص و ارزیابی لخته‌های خونی بسته به نوع آن‌ها و محل تشکیل شدنشان متفاوت است. پزشک معمولاً در ابتدا در کنار معاینه به بررسی سوابق بیمار میپردازد چرا که با این کار می‌تواند دلایل احتمالی ایجاد لخته را پیدا کند. در شرایط بحرانی که بیمار قادر به توضیح شرایط خود نیست پزشک پس از معاینه، وی را سریعاً برای انجام برخی از آزمایشات می‌فرستد.
آزمایش‌های مربوط به لخته‌های خونی شامل موارد زیر میشود.
- سونوگرافی وریدی. این سونوگرافی اولین مرحله برای تشخیص ترومبوز وریدی می‌باشد. در این روش با کمک امواج صوتی تصویری از ورید ایجاد می‌کنند. به کمک سونوگرافی داپلر میتوان حرکت خون درون رگها را بررسی نمود. درصورتی‌که نتیجه سونوگرافی نامشخص بود میتوان از روش‌هایی مانند ام آر آنژیوگرافی و ونوگرافی استفاده نمود.
- سی تی آنژیوگرافی از قفسه سینه. درصورتی‌که پزشک به وجود آمبولی ریه شک کند از قفسه سینه بیمار یک سی تی آنژیوگرافی خواهد گرفت. اصلی‌ترین دلیل ابتلا به آمبولی ریه ایجاد یک لخته خونی در پا یا لگن می‌باشد که بر اثر شکستگی و آسیب‌دیدگی استخوان‌ها به وجود آمده و از طریق سیاهرگ‌ها به درون ریه وارد شده است. درصورتی‌که پزشک تشخیص دهد به جز آمبولی ریه بیمار از مشکلی دیگر رنج می‌برد از قفسه سینه وی یک عکس رادیوگرافی خواهد گرفت.
- سی تی آنژیوگرافی از شکم و لگن. این نوع سی‌تی‌اسکن زمانی انجام میشود که پزشک به وجود لخته خونی درون شکم و لگن شک داشته باشد. به‌علاوه از این سی‌تی‌اسکن برای تشخیص بیماری‌های دیگری که علائمی شبیه به لخته خونی دارند استفاده می‌کنند.
- سی تی آنژیوگرافی از سروگردن. درصورتی‌که بیمار علائمی شبیه به سکته مغزی داشته باشد پزشک سریعاً از سروگردن وی سی‌تی‌اسکن خواهد گرفت تا از وجود لخته خونی اطمینان حاصل کند. در برخی موارد پزشک انجام آنژیوگرافی مغذی را نیز توصیه می‌کند. همچنین برای تشخیص حرکت قسمتی از لخته خون از گردن به سمت مغز از بیمار سونوگرافی کاروتید گرفته میشود.
درمان
روش‌های درمانی برای ازبین‌بردن لخته‌های خونی به‌سلامت عمومی بیمار و محل ایجاد لخته بستگی دارد.
داروهای ضدانعقاد
گاهی پزشک برای درمان لخته‌های خونی برای بیمار داروهای ضدانعقاد تجویز می‌کند.
در بیشتر موارد پزشک برای بیمار داروهای ضدانعقاد که در نظر عموم به‌عنوان داروهای رقیق‌کننده خون شناخته می‌شوند تجویز می‌کند. این داروها از توانایی بدن برای تولید لخته جدید می‌کاهند و از بزرگ‌تر شدن لخته‌های پیشین جلوگیری می‌کنند.
این داروها معمولاً برای 5 تا 10 روز پس از تشخیص اولیه لخته‌های خونی تجویز می‌شوند.
برخی از افراد باید برای هفته‌ها، ماه‌ها و شاید سال‌ها از این داروها استفاده کنند تا از ایجاد مجدد لخته‌های خونی در بدن آن‌ها جلوگیری شود.
رایج‌ترین داروهای ضدانعقاد خون شامل موارد زیر میشود:
هپارین شکسته نشده
هپارین شکسته نشده به همراه آنتی ترومبین که نوعی پروتئین موجود در بدن است از ایجاد لخته جدید در بدن جلوگیری می‌کند.
پزشک با تزریق این دارو به داخل ورید و یا به زیر پوست به باعث اثربخشی سریع آن میشود.
سطح غلظت خون افرادی که از هپارین شکسته نشده استفاده می‌کنند در طول روز چندین بار تغییر می‌کند به همین دلیل این افراد باید در روز به طور مرتب تست خون بدهند.
هپارین با وزن مولکولی کم
هپارین با وزن مولکولی کم از هپارین شکسته نشده گرفته میشود و اثر آن ماندگارتر است همچنین نتیجه آن قابل‌پیش‌بینی‌تر می‌باشد.
افراد می‌توانند این دارو را در خانه تزریق کنند و بعد از تزریق نیازی به انجام تست خون ندارند.
وارفارین
وارفارین در ایجاد ویتامین کا تداخل ایجاد می‌کند. کبد انسان به کمک ویتامین کا پروتئین‌های لازم برای انعقاد خون را تولید می‌نماید.
پزشک معمولاً وارفارین را برای بیمارانی که قبلاً از هپارین استفاده می‌کردند تجویز می‌کند.
در طول هفته‌های اول درمان بیمار باید چندین تست خون انجام دهد تا پزشک بتواند دز مناسب دارو برای او را مشخص نماید. بعد از مشخص‌شدن دز مناسب دارو بیمار باید به طور مرتب تست خون بدهد تا از خطر خون‌ریزی‌های ناگهانی در وی جلوگیری شود.
داروهای ضدانعقاد خوراکی
داروهای ضدانعقاد خوراکی نوع جدید از داروهای ضدانعقاد هستند که پروتئین‌های ایجادکننده لخته خون را به طور مستقیم مورد هدف قرار می‌دهند.
این داروها اثری سریع اما کوتاه‌مدت دارند و ازدست‌دادن یک دز از آن‌ها می‌تواند خطر ایجاد لخته‌های خونی را افزایش دهد.
در صورت استفاده صحیح، این داروها ریسک کمتری نسبت به وارفارین دارند. این داروها خطر خون‌ریزی‌های ناگهانی را کاهش داده و با دیگر داروهای مصرفی فرد، ویتامین‌ها و غذای مصرفی او تداخلی ایجاد نخواهند کرد.
بااین‌حال در مقایسه با وارفارین گران‌تر هستند و بیماران نباید به‌هیچ‌عنوان دز مصرفی خود را فراموش کنند.
داروهای ضدانعقاد خوراکی شامل موارد زیر می‌شوند:
- آپیکسابان
- بتریکسابان
- دابیگاتران
- ادوکسابان
- ریواروکسابان
جوراب واریس
به ایجاد شدن لخته‌های خونی در وریدهای عمیق دست یا پا ترومبوز عمیق وریدی گفته میشود. افرادی که دچار این لخته‌های خونی می‌شوند ممکن است به سندروم پس از ترومبیک مبتلا شوند. در این سندروم رگ‌های آسیب‌دیده متورم و دردناک خواهند شد.
جوراب‌های واریس جوراب‌های کشسانی هستند که کاملاً به پا می‌چسبند و تا عضله ساق پا یا کشاله ران را می‌پوشانند. این جوراب‌ها در قسمت کف پا تنگ‌تر هستند و هر چه به سمت بالا می‌روند گشادتر می‌شوند.
این جوراب‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که به جریان یافتن خون از پا به سمت قلب کمک می‌کنند. به همین دلیل می‌توانند علائم سندروم پس از ترومبیک را کاهش دهند.
جوراب‌های واریس هم به‌صورت فروش با نسخه و هم بدون نسخه در تمامی داروخانه‌های معتبر موجود می‌باشند. برای این که بیمار جورابی مناسب و کاملاً سایز خود تهیه کند مسئول داروخانه در ابتدا به طور دقیق سایز پای او را خواهد گرفت.
ترومبولیتیک‌ها
ترومبولیتیک‌ها داروهایی هستند که لخته‌های خونی را در خود حل می‌کنند. پزشک ممکن این دارو را به‌صورت تزریق داخل وریدی و یا به کمک یک کاتتر وریدی برای بیماری تجویز نماید. به کمک کاتتر میتوان دارو را به‌صورت مستقیم به منطقه‌ای که لخته در آن تشکیل شده ارسال نمود.
ترومبولیتیک‌ها خطر خون‌ریزی را افزایش می‌دهند به همین دلیل پزشک آن‌ها را فقط برای بیمارانی که دچار لخته‌های خونی بزرگ هستند و یا لخته‌های خونی آن‌ها با داروهای ضدانعقاد از بین نرفته است، تجویز می‌نماید.
از این داروها میتوان برای درمان افرادی که به سندروم پس از ترومبیک شدید و ناتوان‌کننده رنج می‌برند نیز کمک گرفت.
جراحی ترومبکتومی
در برخی موارد برای خارج‌کردن لخته از شریان یا ورید به جراحی احتیاج است. این پروسه جراحی ترومبکتومی نامیده میشود.
جراحی ترومبکتومی برای خارج‌کردن لخته‌های خیلی بزرگ و یا لخته‌هایی که به بافت‌های اطراف خود آسیب شدید می‌زنند استفاده میشود.
بیماران باید در خصوص پروسه جراحی با پزشک خود صحبت نمایند.
در بیشتر موارد جراح در بالای قسمت لخته شده یک بریدگی ایجاد می‌کند. بعد از خارج‌کردن لخته جراح یک استنت کوچک درون رگ کار می‌گذارد تا رگ را باز نگه دارد. سپس رگ را می‌بندد تا خون دوباره درون آن جریان یابد.
فیلترهای ونا کاوا
ونا کاوا یک ورید بزرگ در حفره شکمی است که خون را از اندام‌های تحتانی به قلب و شش‌ها بازمی‌گرداند. یک ترومبوز عمیق وریدی داخل پا می‌تواند از طریق ونا کاوا وارد ریه شود. زمانی که لخته خون وارد ریه میشود از جریان یافتن خون جلوگیری می‌کرده و فرد دچار آمبولی ریه می‌گردد. جراح با قراردادن یک فیلتر درون ونا کاوا از رد شدن لخته خون جلوگیری می‌کند.
جراح با ایجاد یک بریدگی کوچک درون گردن یا کشاله ران فیلتر را جایگذاری می‌نماید. به کمک عکس های اشعه ایکس جراح می‌تواند محل دقیق جایگذاری فیلتر درون وانا کاوا را مشخص کند.
این روش درمانی فقط برای بیمارانی که ریسک ابتلا به آمبولی ریه در آن‌ها بالا است و همچنین کسانی که نمی‌توانند از داروهای ضدانعقاد مصرف کنند استفاده میشود.
مراقبت‌های خانگی
پوشیدن جوراب واریس به افراد مبتلا به ترومبوز وریدی عمیق کمک می‌کند.
پزشک برای افراد مبتلا به لخته‌های خونی یک برنامه درمانی طراحی می‌کند تا بتوانند شرایط خود را کنترل کرده و از ایجاد لخته‌های دیگر جلوگیری نمایند.
مراقبت‌های خانگی به نوع و میزان وخامت لخته خونی و همچنین داروهای مصرفی بیمار بستگی دارد.
در این برنامه‌های مراقبتی ممکن است پزشک بیمار را به یک تیم از پزشکان متخصص شامل متخصص قلب و عروق، متخصص خون و متخصص مغز و اعصاب ارجاع دهد.
پوشیدن جوراب‌های واریس برای بیماران بهبودیافته از ترومبوز وریدی عمیق توصیه میشود. این جوراب‌ها از تجمع و لخته شدن خون در قسمت‌های پایین پا جلوگیری می‌کنند.
داشتن پیاده‌روی منظم و همچنین بالا آوردن پا در طول روز باعث چرخش بهتر خون درون بدن میشود.
افرادی که دارو مصرف می‌کنند باید به طور مرتب تست خون بدهند تا از رقیق یا غلیظ نشدن بیش از اندازه خون خود اطمینان حاصل کنند.
کدام نوع از لخته‌های خونی خطر بیشتری دارند؟
هر نوع لخته خونی که درون ورید یا شریان ایجاد میشود می‌تواند خطرآفرین باشد. در صورت احساس وجود لخته‌های خونی باید سریعاً به پزشک خود مراجعه نمایید.
به لخته‌های خونی که درون وریدهای بزرگ بدن ایجاد می‌شوند ترومبوز وریدی عمیق گفته میشود. یک لخته خونی ثابت برای بدن خطرآفرین نیست، اما لخته خونی که شروع به حرکت درون رگ‌های بدن می‌کند می‌تواند به فرد آسیب برساند.
یکی از خطرناک‌ترین نوع لخته‌های خونی زمانی است که ترومبوز وریدی عمیق وارد ریه شده و گیر بیفتد. این بیماری که آمبولی ریه نام دارد می‌تواند از جریان یافتن خون جلوگیری کرده و باعث آسیب جدی به بیمار و یا حتی مرگ وی شود. در واقع سالانه بیش از 100000 نفر در آمریکا جان خود را به دلیل آمبولی ریه از دست می‌دهند.
ترومبوزهای شریانی درون مغز باعث سکته مغزی می‌شوند. همچنین ترومبوزهای شریانی درون قلب عامل سکته‌های قلبی هستند. گاهی ممکن است لخته‌های خونی درون رگ‌های شکم ایجاد شوند که باعث درد، حالت تهوع و استفراغ در بیمار می‌گردند.
نباید در خصوص لخته‌های خونی که در دوران قاعدگی ایجاد می‌شوند و همین علائم را دارند نگران بود.
چه کسانی بیشتر در خطر لخته‌های خونی قرار دارند؟
برخی از عوامل افراد را بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به لخته‌های خونی قرار می‌دهند.
ریسک ابتلا به لخته‌های خونی با افزایش سن به‌خصوص زمانی که فرد 65 سال به بالا دارد افزایش پیدا می‌کند. بستری بودن‌های طولانی‌مدت در بیمارستان، جراحی‌های مکرر و آسیب‌دیدگی به طرز محسوسی خطر ابتلا به لخته‌های خونی را افزایش می‌دهند.
عوامل دیگر نیز می‌توانند خطر ایجاد لخته‌های خونی را کمی افزایش دهند.
در ادامه به برخی از عواملی که خطر ایجاد لخته‌های خونی را افزایش می‌دهند اشاره شده است:
- استفاده از داروهای ضدبارداری و یا هورمون‌درمانی جایگزین
- بارداری
- ابتلا به سرطان و یا تحت درمان قرارگرفتن جهت سرطان
- داشتن سابقه خانوادگی در ابتلا به لخته‌های خونی یا بیماری‌های دیگری نظیر فاکتور لیدن 5، سندرم آنتی فسفولیپید و یا پلی سیتمی ورا که باعث ایجاد لخته‌های خونی می‌شوند.
- ابتلا به ویروس کرونا
برخی از عوامل به سبک زندگی افراد بستگی دارد:
- داشتن اضافه‌وزن
- نداشتن تحرک
- سیگارکشیدن
چه زمانی باید به پزشک مراجعه نمود؟
پزشک توصیه می‌کند تا درمان ترومبوز وریدی عمیق سریع‌تر صورت گیرد تا از عوارض بیشتر آن جلوگیری شود.
افرادی که دچار علائم ترومبوز وریدی هستند باید سریعاً به پزشک مراجعه نمایند، به‌خصوص افرادی که در خانواده خود سابقه ابتلا به لخته‌های خونی را دارند. درمان به‌موقع این بیماری از عوارض بیشتر آن جلوگیری می‌کند.
تشکیل لخته‌های خونی در هر جای بدن می‌تواند خطرآفرین باشد. درصورتی‌که فرد علائم سکته مغزی، آمبولی ریه، ترومبوز ورید کلیه و یا هرگونه بیماری قلبی را داشت باید سریعاً با اورژانس تماس بگیرد.
پیشگیری
بر اساس یافته‌های انجمن هماتولوژی آمریکا، لخته‌های خونی یکی از قابل پیشگیری ترین بیماری‌های خونی محسوب می‌شوند. برخی از افراد بنا به دلایل ژنتیکی بیش از دیگران در معرض ابتلا به لخته‌های خونی هستند و باید حتماً دراین‌خصوص با پزشک خود صحبت نمایند.
پزشک توصیه می‌کند تا بیمار به طور مرتب چکاپ شود تا هرگونه اختلال در مراحل اولیه آن تشخیص داده شود.
روش‌هایی که در ادامه به آن پرداخته شده است می‌تواند خطر ابتلا به لخته‌های خونی را کاهش دهد.
- پوشیدن لباس‌های آزاد و گشاد به‌خصوص در قسمت پایین تنه.
- پوشیدن جوراب واریس.
- ترک کردن سیگار در صورت امکان.
- نوشیدن مایعات به‌اندازه کافی.
- کم‌کردن مصرف نمک.
- ورزش‌کردن منظم.
- داشتن وزن مناسب.
- تغییر حالت قرارگیری بدن به‌خصوص در طولانی‌مدت.
- قرار نگرفتن در حالت ایستاده یا نشسته برای بیش از 1 ساعت.
- پرهیز از روی‌هم قراردادن پاها.
- پرهیز از انجام فعالیت‌هایی که باعث آسیب‌دیدگی پاها می‌شوند.
- بالا آوردن پاها در سطح قلب در زمان درازکشیدن.
سوالات متداول
عامل ایجاد گرفتگی در رگها چیست؟
بی تحرکی، تصادفات و آسیب های جدی، سرطان، چاقی مفرط، وراثت، استعمال دخانیت و بارداری از دلایل اصلی ابتلا به گرفتگی عروق هستند.
علائم گرفتگی عروق چیست؟
ورم پا، درد و کوفتگی در پاها، گر گرفتگی در ناحیه متورم، قرمز شدن و تغییر رنگ منطقه متورم.
تشخیص گرفتگی عروق چگونه است؟
پزشک شما با بررسی سوابق بیماری و البته انجام آزمایشات مختلف و همچینین تصویر برداری سونوگرافی به تشخیص این بیماری میپردازد.
هزینه درمان ترمبوز وریدی چقدر است؟
هزینه های درمان ترمبوز وریدی بسته به شدت بیماری و محل بیماری متفاوت خواهد بود.
چگونه از بروز ترمبوز وریدی جلوگیری کنیم ؟
با انجام ورزش و نرمش روزانه، مصرف رقیق کننده های خون مانند اسپرین و استفاده از دستگاههایی نظیر پمپ کمپرس میتوان از بروز این عارضه جلوگیری کرد. قبل از استفاده از هر دارو یا وسیله ای با پزشک متخصص مشورت کنید.
