آترواسکلروز، یا تصلب شرایین، عارضه‌ای است که باعث تشکیل پلاک در درون سرخرگ‌ها می‌شود. پلاک‌ها از جنس کلسترول، مواد چرب، محصولات زائد سلول‌ها، کلسیم و فیبرین (ماده لخته کننده خون) هستند. آرترواسکلروز نامی عمومی برای عارضه‌ای است که باعث ضخیم و سخت شدن سرخرگ‌ها می‌شود. بیماری اتو اسکلروز گاهی با بیماری آترواسکلروز اشتباه گرفته می شود. بیماری اتو اسکلروز زمانی بروز می‌یابد که زائده غیرعادی در مجموعه استخوان‌هایی ایجاد شود که در گوش میانی قرار دارد و حس صدا را به طور فیزیکی به گوش داخلی می‌رساند. اگر این زائده استخوانی نابه‌هنجار به اندازه کافی شدید باشد، منجر به نوعی کاهش شنوایی انتقالی می‌شود. استفاده از سمعک و عمل جراحی اتو اسکلروز دو درمان متداول این بیماری محسوب می‌شود.
آترواسکلروز باعث چه آسیب‌هایی می‌شود؟
پلاک، می‌تواند جریان خونی که از یک سرخرگ به قلب، مغز، لگن، پاها، دست‌ها یا کلیه‌ها می‌رود را مسدود کند. برخی بیماری‌هایی که به دلیل گرفتگی رگ‌ها و عروق کرونری قلب (آترواسکلروز) بروز می‌کنند عبارتند از بیماری عروق کرونر قلب، آنژین (درد قفسه سینه)، بیماری سرخرگ کاروتید، بیماری سرخرگ محیطی و بیماریهای مزمن کلیه.
در جایی که پلاک شکل می‌گیرد دو اتفاق می‌تواند رخ بدهد که عبارتند از:
- قسمتی از پلاک بشکند
- روی سطح پلاک یک لخته خونی تشکیل شود.
رخ دادن هر کدام از این دو حالت باعث مسدود شدن سرخرگ و بروز حمله قلبی یا سکته مغزی می‌شود. گرفتگی رگ‌ها و عروق کرونری قلب (آترواسکلروز) در سرخرگ‌های بزرگ و متوسط بروز می‌کند. نوع سرخرگ درگیر شده و محل تشکیل پلاک در هر شخص متفاوت است.
گرفتگی رگ‌ها و عروق کرونری قلب (آترواسکلروز) یک بیماری کُند و پیشرونده است که از کودکی شروع می‌شود. در برخی افراد، این بیماری در دهه 30 زندگی با سرعت پیشرفت می‌کند. در برخی دیگر، بیماری تا دهه‌های 50 یا 60 زندگی خطرناک نمی‌شود. البته، قدری سخت شدن شرایین، که با بالا رفتن سن رخ می‌دهد، طبیعی است.
آترواسکلروز چگونه آغاز یافته و پیشرفت می‌کند؟
این عارضه یک فرایند پیچیده دارد. هنوز مشخص نیست که گرفتگی رگ‌ها و عروق کرونری قلب (تصلب شرایین) چگونه شروع شده یا چه چیزی عامل بروز آن است، البته نظریه‌هایی در این مورد مطرح شده است. بسیاری از دانشمندان بر این عقیده‌اند که دلیل شروع تشکیل پلاک تخریب سطح داخلی سرخرگ است، که اندوتلیوم نام دارد. سه علت برای تخریب دیواره سرخرگ‌ها وجود دارد:
- افزایش سطح کلسترول و تری‌گلیسرید در خون
- فشار خون بالا
- سیگار کشیدن
سیگار کشیدن سرعت و شدت رشد آترواسکلروز در عروق کرونری، آئورت و سرخرگ‌های پا را افزایش می‌دهد.
به دلیل این آسیب‌دیدگی، چربی‌ها، کلسترول، پلاک‌ها، پسماندهای سلولی و کلسیم به مرور زمان در دیواره سرخرگ‌ها انباشته می‌شوند. این مواد سلول‌های دیواره سرخرگ را برای تولید مواد دیگری نیز تحریک می‌کنند، که این باعث انباشته شدن سلول‌های بیشتری در داخلی‌ترین لایه دیواره سرخرگ می‌شود؛ در محل تجمع همین سلول‌ها است که ضایعات آترواسکلروزی شکل می‌گیرند. این سلول‌ها روی هم انباشته شده و بسیاری از آن‌ها تقسیم می‌شوند. در همین حال، چربی در درون و اطراف این سلول‌ها جمع می‌شود. آن‌ها بافت‌های همبند نیز تشکیل می‌دهند.
انباشته شدن این سلول‌ها و مواد اطراف آن‌ها دیواره سرخرگ به حد قابل توجهی ضخیم می‌کند. در نتیجه، سرخرگ تنگ شده و جریان خون کاهش می‌یابد که این باعث کاهش اکسیژن‌رسانی می‌شود.
در چنین شرایطی، اغلب یک لخته خونی تشکیل شده و جریان خون را متوقف می‌کند. کاهش اکسیژن‌رسانی به قلب باعث سکته قلبی می‌شود. توقف اکسیژن‌رسانی به مغز باعث سکته مغزی می‌شود. کاهش اکسیژن‌رسانی به دست و پاها نیز باعث قانقاریا می‌شود.
علائم گرفتگی رگ‌ها و عروق کرونری قلب (تصلب شرایین)
علائم آترواسکلروز، که یک عارضه قلبی ناشی از رسوب ماده‌ای به نام پلاک در سرخرگ‌ها است، به تدریج بروز می‌کنند. با انباشته شدن پلاک، علائم نیز شروع به بروز می‌کنند. نوع علائم به این بستگی دارد که کدام سرخرگ درگیر شده باشد. اگر یکی از سرخرگ‌های اصلی مسدود شده باشد، بیمار علائم شدیدی مانند علائم حمله قلبی یا سکته مغزی را تجربه خواهد کرد.
علائم آترواسکلروز در عروق کرونری
این عروق به قلب خون می‌رسانند. اگر این عروق مسدود شوند، شخص علائم زیر را تجربه خواهد کرد:
- آنژین (در قفسه سینه)
- تنگی نفس
- آریتمی (نامنظم شدن ضربان قلب)
علائم آترواسکلروز در سرخرگ‌های کاروتید
این سرخرگ‌ها خون مغز را تأمین می‌کنند. علائم انسداد این سرخرگ‌ها مشابه علائم سکته مغزی است:
- ضعف
- فلج یا بی‌حسی صورت، دست‌ها یا پاها
- گیجی
- مشکلات تنفسی
- سرگیجه
- سردرد شدید و ناگهانی
علائم آترواسکلروز در عروق محیطی
این عروق خون پاها، دست‌ها و لگن را تأمین می‌کنند. علائم انسداد آن‌ها عبارتند از بی‌حسی و در آن نواحی.
علائم آترواسکلروز در عروق کلیوی
عروق کلیوی خون کلیه‌ها را تأمین می‌کنند. تشکیل پلاک در این عروق می‌تواند باعث بیماریهای کلیوی مزمن شود. علائمی که با پیشرفت بیماری کلیوی بروز می‌کنند عبارتند از:
- خستگی
- تغییر در مقدار و تعداد دفعات ادرار
- بی‌اشتهایی
- تهوع
- خارش یا بی‌حسی
علل گرفتگی رگ‌ها و عروق کرونری قلب (آترواسکلروز)
دقیقاً مشخص نیست که گرفتگی رگ‌ها و عروق کرونری قلب (آترواسکلروز) چگونه شروع شده و دلیل بروز آن چیست. آترواسکلروز یک بیماری عروقی تدریجی و پیشرونده است که معمولاً در کودکی آغاز می‌شود. البته، این بیمار می‌تواند با سرعت نیز پیشرفت کند. در کل این بیماری عبارت است از انباشته شدن رسوبات چربی در امتداد داخلی‌ترین لایه سرخرگ‌ها. اگر فرایند بیماری پیشرفت کند، در عروق پلاک تشکیل می‌شود. این امر باعث تنگ شدن سرخرگ‌ها و کاهش خونرسانی یا قطع کامل جریان آن به اندام‌ها و سایر بافت‌ها و ساختارها‌ی بدن می‌شود. عده‌ای از دانشمندان معتقدند که برخی عوامل خطرزا با گرفتگی رگ‌ها و عروق کرونری قلب (آترواسکلروز) در ارتباطند، از جمله:
- افزایش سطح کلسترول و تری‌گلیسرید
- فشار خون بالا
- سیگار کشیدن
- دیابت نوع 1 (دیابت شیرین)
- چاقی مفرط
- بی‌تحرکی
تشخیص گرفتگی رگ‌ها و عروق کرونری قلب
مراحل تشخیص گرفتگی رگ‌ها و عروق کرونری قلب (تصلب شرایین)، علاوه بر معاینه فیزیکی و دریافت تاریخچه کامل پزشکی بیمار، شامل هر کدام یا ترکیب از موارد زیر خواهد بود:
- آرتریوگرام (یا آنژیوگرام) عروق کرونری
- سونوگرافی داپلر
- مقایسه فشار خون: عبارت است از مقایسه اندازه فشار خون در مچ پاها با فشار خون دست‌ها، جهت تعیین وجود هرگونه انسداد در جریان خون. وجود تفاوت قابل توجه نشان دهنده تنگی عروق است که می‌تواند ناشی از گرفتگی رگ‌ها و عروق کرونری قلب (تصلب شرایین) باشد.
- اسکن موگا یا آنژیوگرافی رادیونوکلئید
- اسکن تالیوم یا اسکن پرفیوژرن میوکارد
درمان گرفتگی رگ‌ها و عروق کرونری قلب (آترواسکلروز)
پزشک بر اساس موارد زیر نحوه درمان بیمار را تعیین می‌کند:
- سن، وضعیت سلامت عمومی و تاریخچه پزشکی
- گستردگی بیماری
- محل انسداد
- علائم و نشانه‌های بیمار
- میزان تحمل بیمار نسبت به برخی داروها، روش‌های درمانی و درمان‌های غیردارویی
- انتظاراتی که در مورد پیشرفت و تغییرات بیماری وجود دارد
- نظر یا صلاحدید بیمار
درمان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
آنژیوپلاستی عروق کرونری
آنژیوپلاستی عروق کرونری، که به آن آنژیوپلاستی عروق کرونر از راه مجراي عروق و از طريق پوست نیز گفته می‌شود، جهت باز کردن انسداد عروق کرونریِ ناشی از بیماری عروق کرونر و بازیابی جریان خون به بافت قلب بدون جراحی قلب باز، انجام می‌شود. برای این کار یک کاتتر (لوله‌ای توخالی و بلند) مخصوص به درون سرخرگ کرونر مورد نظر وارد می‌شود.
عمل بای پس عروق کرونری
عمل بای پس عروق کرونری، عملی است از آن در شرایط خاصی برای درمان عروق کرونر استفاده می‌شود. بیماری عروق کرونر عارضه‌ای است که در آن عروق کرونری (رگ‌های خونی که اکسیژن و مواد مغذی را به عضلات قلب می‌رساند) به دلیل رسوب مواد چرب در درون دیواره این سرخرگ‌ها تنگ می‌شود.
