واریس مری، بزرگ شدن غیرطبیعی رگ‌ها در لوله‌ای که گلو و معده(مری) را به یکدیگر متصل میکند، رخ میدهد. این مشکل اغلب در افرادی که بیماری شدید کبدی دارند رخ میدهد. واریس مری هنگامی بروز میکند که جریان طبیعی خون به کبد، توسط لخته خون یا بافت زخم در کبد، مسدود میشود. جهت دور زدن این انسداد، خون به رگهای کوچکتری که جهت انتقال این حجم از خون طراحی نشده است، جریان می‌یابد. خون از رگ‌ها نشت میکند یا حتی ممکن است دچار پارگی شود که منجر به خونریزی خطرناک می شود. تعداد زیادی از داروها و روش‌های درمانی پزشکی میتواند خونریزی واریس مری را متوقف کرده یا از آن پیشگیری کند. در این مقاله، درباره علائم، علت، درمان و پیشگیری از واریس مری اطلاعاتی را دریافت خواهید کرد. باید بدانید که هر زمان بخواهید رگهای واریسی در ناحیه مری را درمان کنید، باید به یک متخصص باتجربه و ماهر مراجعه کنید که با روش‌های درمانی و کنترل عوارض به خوبی آشنایی داشته باشد. این کار خطرات و عوارض جانبی و همچنین زمان بهبودی درمان را کاهش میدهد.
چه کسانی در معرض ابتلا به واریس مری قرار دارند؟
تمامی کسانی که مبتلا به واریس مری می‌شوند، دچار خونریزی نخواهند شد. عواملی که خطر خونریزی را افزایش میدهد شامل:
- فشار خون سیاهرگی: هر چه فشار خون سیاهرگی بالاتر باشد، خطر خونریزی بیشتر است.
- واریس‌های بزرگ: خطر خونریزی با افزایش سایز واریس بالاتر می‌رود.
- بیماری شدید کبد: سیروز پیشرفته کبدی یا از کار افتادن کبد خطر خونریزی را افزایش میدهد.
- مصرف مداوم الکل: در بیمارانی که به دلیل مصرف الکل مبتلا به واریس هستند، تداوم مصرف آن، خطر خونریزی را بیشتر میکند.
- نقاط قرمز روی واریس مری که با آندوسکوپی شکم مشاهده میشود.
- عفونت باکتریایی
- استفراغ بیش از حد
- یبوست
- حمله شدید سرفه
علت واریس مری
کبد اندامی است که سموم را از خون پاکسازی میکند و رگهای سیاهرگی خون را به کبد می‌رسانند. واریس مری معمولاً در افرادی رخ میدهد که دچار بیماری کبدی هستند. در افرادی که بیماری کبدی دارند، جریان خون از طریق کبد به آهستگی انجام میشود. هنگامی که این اتفاق رخ دهد، فشار در سیاهرگ بالا می‌رود.
فشار بالای خون در سیاهرگ، (فشار بالای سیاهرگی) خون را به رگهای خونی اطراف پمپاژ میکند که شامل رگهای درون مری می‌باشد. این رگهای خونی دیواره نازکی دارند و به سطح نزدیک هستند. خون اضافی باعث میشود که آنها بزرگتر شده و متورم شوند. همچنین واریس ممکن است در رگهای خونی کوچک در بخش فوقانی معده ایجاد شود.
اگر فشار ناشی از افزایش خون بالا رود، واریس پاره شده و خونریزی ایجاد میکند. خونریزی یک وضعیت اورژانسی است که نیاز به درمان فوری دارد. خونریزی غیرقابل کنترل میتواند به سرعت منجر به شوک و مرگ شود. همچنین ترومبوز ( لخته خون) در سیاهرگ یا رگ طحال که به سیاهرگ متصل است میتواند باعث ایجاد واریس مری شود.
دو مشکل نادر که می‌توانند واریس مری را ایجاد کنند، سندروم بودکیاری(انسداد رگهای خاصی از کبد) و عفونت انگلی شیستوزومیازیس است.
کدام مشکل کبدی منجر به واریس مری میشود؟
هر نوع بیماری شدید کبدی ممکن است منجر به واریس مری شود. سیروز کبد یکی از شایع‌ترین بیماری‌های کبد است. بیش از 90درصد این بیماران گاهی اوقات در طول زندگی خود دچار واریس مری می‌شوند و حدود 30% از آنها خونریزی می‌کنند. در بیمارانی که سیروز کبدی دارند، بخش بزرگی از بافت زخم در سرتاسر کبد ایجاد شده و باعث کند شدن جریان خون میشود. سیروز ممکن است ناشی از بیماری کبد الکلی، بیماری کبد چرب، هپاتیت ویروسی یا دیگر بیماری‌های کبد باشد.
علائم واریس مری
اکثر افراد تا زمانی که واریس شروع به خونریزی کند، از واریس مری خود آگاهی ندارند. اغلب اوقات واریس مری تا زمانی که دچار پارگی و خونریزی شود، هیچ علائمی ایجاد نمی‌کند. هنگامی که بطور ناگهانی و شدید خونریزی رخ میدهد، شخص مقدار زیادی خون را از طریق دهان بالا خواهد آورد. هنگامی که خونریزی شدت کمتری دارد، این احتمال وجود دارد که بیمار خون را ببلعد که ممکن است باعث تیره وسیاه شدن مدفوع شود. اگر خونریزی کنترل نشود، بیمار علائم شوک را خواهد داشت که شامل رنگ پریدگی، سرد و مرطوب بودن پوست، تنفس نامنظم و کاهش هوشیاری است. هنگامی که واریس پاره میشود، علائم براساس شدت خونریزی متفاوت است. اگر خونریزی خفیف باشد، ممکن است فقط مدفوع تیره و سیاه (ملِنا) مشاهده شود، که ناشی از بلعیدن خون می‌باشد.
خونریزی شدید ممکن است منجر به:
- استفراغ خون(هماتمسیس)
- درد شکم
- سرگیجه و ضعف
- خونریزی از مقعد
- مدفوع خونین(در موارد شدید)
اگر خونریزی شدید و غیرقابل کنترل، بدون درمان رها شود، منجر به کاهش شدید فشار خون و ایجاد شوک خواهد شد.
علائم شوک شامل:
- پوست رنگ پریده و مرطوب
- تنفس نامنظم
- کاهش هوشیاری
تشخیص واریس مری
پزشک یا متخصص جهت تشخیص واریس مری معاینات جسمانی انجام میدهد و درباره علائم از شما سوال می‌پرسد. آنها همچنین از یک یا چند تست که در ادامه به آنها اشاره شده جهت تایید تشخیص استفاده می‌کنند:
آزمایش خون
این آزمایشات جهت ارزیابی تعداد سلول‌های خون و عملکرد کبد و کلیه به کار می‌رود.
آندوسکوپی
در افرادی که بیماری پیشرفته کبدی دارند، توصیه میشود که به طور منظم بر واریس مری نظارت داشته باشند. این نظارت توسط آندوسکوپی انجام میشود. آندوسکوپی یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر است که در ابتدای آن یک دوربین کوچک و لامپ وجود دارد. در حین این کار، اسکوپ دوربین کوچک وارد دهان شده و از مری تا درون معده و ابتدای روده کوچک تحت بررسی قرار می‌گیرد. دوربین تصاویری از درون مری را به یک مانیتور ارسال میکند. پزشک به تصاویر نگاه کرده تا رگهای برجسته را شناسایی کند و از طریق اندازه آن، شدت بیماری را تشخیص دهد. خطوط قرمز روی رگ‌ها نشانه‌ای از خونریزی است. از این دستگاه میتوان جهت نمونه‌برداری و درمان خونریزی استفاده کرد زیرا به رگ‌ها و اندام‌های متورم به دقت نگاه میکند.
تصویربرداری (سی تی اسکن و ام آر آی)
تصویربرداری با سی‌تی اسکن یا ام آر آی نیز جهت تشخیص واریس مری به کار می‌رود و اغلب همراه با اندوسکوپی انجام میشود. تصاویر ایجاد شده توسط سی‌تی اسکن و ام آر آی، مری، کبد، سیاهرگ و رگهای طحال را نشان می‌دهند. این آزمایشات نسبت به اندوسکوپی به تنهایی، اطلاعات بیشتری درباره سلامت کبد ارائه میدهد.
درمان واریس مری
اهداف درمان شامل:
- پیشگیری از آسیب بیشتر به کبد
- پیشگیری از خونریزی واریس
- کنترل خونریزی در صورت بروز آن
پیشگیری از آسیب کبد
افراد مبتلا به بیماری کبد لازم است که از مواد سمی که منجر به فشار اضافی روی کبد و آسیب بیشتر به آن میشود، دوری کنند. برخی از توصیه‌های لازم جهت حفظ سلامت کبد عبارتند از:
- از مصرف هر نوع نوشیدنی‌های الکلی خودداری کنید.
- استفاده از تمیزکننده‌های خانگی و شیمیایی را محدود کنید.
- رژیم غذایی سالم که چربی کم و میوه و سبزیجات، غلات کامل و پروتیئن مصرف کنید.
- وزن مناسب بدن را حفظ کنید (چربی اضافی بدن فشار زیادی به کبد وارد میکند)
پیشگیری از خونریزی
داروهایی که فشار خون در سیاهرگ را کاهش می‌دهند می‌توانند خطر خونریزی را کم کنند. متداول‌ترین داروها گروه داروهایی هستند که بتابلوکر نامیده می‌شوند. این داروها شامل پروپرانولول، نادولول و کارودیلول است. بیمارانی که خطر بروز خونریزی در آنها زیاد است، ممکن است تحت درمان‌های پیش گیرنده با روش یکسانی که جهت توقف خونریزی ه کار می رود، قرار بگیرند. متداول‌ترین روش لیگاسیون واریس است.
کنترل خونریزی
خونریزی واریس مری یک مورد اورژانسی است که نیاز به درمان فوری دارد. بیمار در بیمارستان مقدار زیادی مایعات و خون دریافت میکند تا جایگزین خون از دست رفته شود. دو درمان مختلف غیرجراحی جهت توقف خونریزی واریس وجود دارد: لیگاسیون واریس که از طریق آندوسکوپ و شنت پورتوسیمتیک داخلی کبدی داخل جفتی (TIPS) توسط متخصص رادیولوژیست با تصویربرداری اشعه ایکس انجام میشود.
لیگاسیون واریس
در این روش باندهای پلاستیکی کوچکی به دور واریس پیچیده میشود تا جریان خون از طریق واریس قطع شود. این روش را میتوان روی بسیاری از رگ‌هایی که نیاز به درمان دارند، در یک جلسه انجام داد. پس از اینکه خونریزی کنترل شد، به بیماران دارویی داده میشود تا از خونریزی مجدد جلوگیری شود. لیگاسیون واریس باید هر از چهار هفته تا زمانی که خونریزی واریس قطع میشود، تکرار شود. اندوسکوپی بالا باید هر از 6 تا 12 ماه تکرار شود تا اطمینان حاصل شود که واریس مجدداً رخ نمی‌دهد. عوارض مرتبط با لیگاسیون مری شامل کمبود خون، سوراخ شدن مری، مشکلات بلع، ضربان قلب نامنظم، عفونت، تب و کاهش یا کند شدن تنفس است. تمامی این عوارض به ندرت رخ میدهد.
شنت پورتوسیمتیک داخلی کبدی داخل جفتی (TIPS)
این درمان جهت کاهش فشار خون سیاهرگ به کار می‌رود که میتوان در بیمارانی که به دلیل سیروز شدید دچار خونریزی واریس مری هستند، انجام داد. یک لوله کوچک و باریک به نام کاتتر درون رگ در گردن وارد میشود. کاتتر درون بدن حرکت کرده و به کبد می‌رسد که سرخرگ کبدی و سیاهرگ کبد بسته شده است. سرخرگ کبدی خون را از کبد به قلب بازمی‌گرداند. سپس یک سیم از درون کاتتر عبود داده میشود. از آن جهت حرکت دادن از طریق سرخرگ کبدی به سیاهرگ استفاده میشود. سیم را خارج می‌کنند و یک فنر(فنر سیمی کوچک) از طریق کاتتر به درون محل اتصال وارد میشود. فنر در یک کانال تازه بین سرخرگ و سیاهرگ قرار داده میشود. فنر محل اتصال را باز نگه می‌دارد تا خون به آسانی از سیاهرگ به سرخرگ در جریان باشد و از کبد خارج شود. این کار فشار در سیاهرگ را کاهش میدهد، بویژه در بیمارانی که دچار بیماری پیشرفته کبدی هستند که شامل اختلال و از کار افتادگی کبد است.
نتیجه
خونریزی واریس مری یک مشکل مرگ‌آور است و در 50% موارد به مرگ بیمار منجر خواهد شد. افرادی که در دوره‌هایی دچار خونریزی واریس مری می‌شوند، بیشتر در معرض خطر خونریزی دوباره قرار دارند. در 90% از بیماران، درمان با لگاسیون واریس یک روش مؤثر در کنترل خونریزی در مرتبه اول است. با این حال، حدود نیمی از بیمارانی که با لگاسیون واریس درمان می‌شوند، یک دوره دیگر خونریزی در طول 1 تا 2 سال را تجربه می‌کنند. مدیتیشن و تغییرات سبک زندگی می‌توانند به کاهش خطر بروز مجدد(بازگشت خونریزی) کمک کنند. پیوند کبد تنها در مراکز انتخابی در سراسر کشور که ضوابط بسیار سختی را در نظر می‌گیرند، انجام میشود.
سوالات متداول
واریس مری تا چه حد خطرناک است؟
واریس مری ممکن است دچار نشت خون و سرانجام پارگی شود که میتواند خونریزی شدید و عوارض خطرناکی مانند مرگ را در پی داشته باشد. هنگامی که این اتفاق رخ میدهد، یک وضعیت اورژانسی پزشکی است.
تا چه مدت میتوان با وجود واریس مری زندگی کرد؟
واریس در 78 بیمار دوباره رخ میدهد و در 45 نفر از این بیماران وخیم میشود. میانگین مدت زمان تا پایان 32.3 ماه (به معنای 42.1 ماه که بین 3- 198.9 ماه) است. تراکم بازماندهها در آنالیز جدول زندگی، 67%، 42% و 26% به ترتیب در 1، 3 و 5 سال است.
آیا واریس مری برطرف میشود؟
هنگامی که واریس پیشرفت میکند، میتواند ثابت باقی بماند، اندازه آن بزرگتر شود(اگر بیماری کبد وخیم شود)، یا اندازه آن کاهش یابد (اگر بیماری کبد بهبود یابد).
در چه مرحله‌ای از سیروز، واریس رخ میدهد؟
سیروز به چهار مرحله تقسیم میشود: مرحله 1، بدون واریس، بدون آب آوردن شکم؛ مرحله 2، واریس بدون آب آوردن و بدون خونریزی؛ مرحله 3، آب آوردن شکم با / بدون واریس؛ مرحله 4، خونریزی با / بدون آب آوردن شکم.
در صورت ابتلا به واریس مری چه کارهایی را نباید انجام داد؟
از مصرف آسپرین، ایبوپروفن ( ادویل، موترین) و ناپروکسن (آلِو) خودداری کنید. این داروها ممکن است منجر به ایجاد زخم در معده یا مری شوند. نوشیدنی الکلی مصرف نکنید زیرا خطر خونریزی را افزایش میدهد.
بیمار مبتلا به واریس مری چه غذاهایی را میتواند مصرف کند؟
توصیه میشود که بیماران رژیم شامل مواد غذایی نرم داشته باشند، غذاهایی که بطور طبیعی نرم هستند مانند موز رسیده، تخم مرغ و غذاهای پخته شده، تا از پارگی رگ‌ها پیشگیری شود. بلعیدن و جویدن غذاهای نرم آسان‌تر است و همچنین روند هضم سریع‌تر انجام میشود.
باندهای مری چقدر ماندگاری دارد؟
پزشک ممکن است هر از دو تا چهار هفته و سه تا چهار جلسه باندهای مری را تکرار کند. باند واریس نیاز به نظارت دارد، بنابراین لازم است که مراجعه به پزشک را از یک تا چهار مرتبه در هر سال را برنامه‌ریزی کنید.
آیا واریس مری عمل بلعیدن را با مشکل مواجه میکند؟
عوارض مرتبط با لگاسیون واریس شامل کمبود خون، سوراخ شدن مری، مشکل بلع، ضربان قلب نامنظم، عفونت، تب و کاهش و سطحی شدن تنفس است. تمامی این عوارض نادر هستند.
آیا باند مری دردناک است؟
درد پس از لگاسیون باند مری یکی از عوارض شایع است که معمولاً شدت آن خفیف تا متوسط است اما ممکن است در برخی موارد شدید باشد. معمولاً این درد بطور خودبخود برطرف میشود اما ممکن است نیاز به مداخله درمانی جهت تسکین آن باشد.
